Stieg Larsson, De biografie

Flor Vandekerckhove en Dirk Foncke (rechts) verkopen het weekblad Rood
tijdens de markt op het Van Beverenplein te Gent (1981)

Hoe ouder ik word hoe meer plezier ik ervaar bij het lezen van (auto)biografieën. Dat komt natuurlijk doordat er hoe langer hoe meer gepubliceerd worden van tijdgenoten. Anders dan bij de levensverhalen van mensen die ons voorgegaan zijn, gaat het daarbij over situaties die we zelf beleefd hebben. Als we er al niet actief bij betrokken waren, dan betreft het toch belevenissen waarover we gehoord en gelezen hebben. Het gaat om gemakkelijk herkenbare maatschappelijke verhoudingen, gedragen door mensen die we gekend hebben of waarover we minstens vaag iets gehoord hebben. Die levens spelen zich af op plaatsen die we bezocht hebben, al is het maar op de TV.  Hun vragen waren de onze. We deelden de antwoorden erop of we zetten er ons tegen af, maar het waren de antwoorden van onze eigen tijd. Dat alles geldt heel zeker voor de levensgeschiedenis van Stieg Larsson.

Er zijn al twee in het Nederlands vertaalde biografieën van deze Zweedse thrillerauteur gepubliceerd.  De ene is controversieel en werd geschreven door Kurdo Barski, tijdschriftenuitgever en kompaan van Larsson. De andere is van Jan-Erik Pettersson, iemand met een lange loopbaan bij het Zweedse uitgeverswezen. Het is het werk van deze Pettersson dat ik gelezen heb. Dat boek doet meer dan wat ik hieronder beschrijf. Je vindt er een boeiende geschiedenis in van wat we inmiddels de linkse traditie in de Zweedse misdaadroman kunnen noemen. Het boek gaat ook over de bronnen van het extreem rechtse denken in dat land. Hij heeft het over het uitgeversvak en hoe Larsson zich daarin staande wist te houden. De auteur maakt een lang uitgesponnen, bijzonder interessante vergelijking tussen de antiheldin Lisbeth Salander van Larssons boeken en Pipi Langkous op wie dat personage gebaseerd is. En dan zijn er natuurlijk ook nog de familie, de kennissen, de psychologie, de afkomst enzovoort van Sieg Larsson.

Wanneer ik Stieg Larsson hierboven een thrillerauteur noem, dan doe ik de man onrecht aan. Larsson was veel meer dan dat. Boven alles was hij een politiek activist, sterk beïnvloed door de gebeurtenissen van mei ’68 die een hele generatie getekend hebben (alhoewel velen van die generatie er later alles zouden aan doen om dat ‘momentum’ uit hun leven weg te gommen). Larsson kiest partij en wordt activist voor de trotskistische beweging in Zweden. Hij schrijft veel in de trotskistische pers. Hij is actief in de solidariteitscampagnes t.v.v. de Vietnamese bevrijdingsstrijd. In de kazerne waar hij zijn militaire dienstplicht vervult verkoopt hij het tijdschrift ‘Rode Soldaat’. Hij doet meer. In 1977 vinden we hem terug in Eritrea waar hij in de guerrilla vrouwen met een granaatwerper leert schieten.

Na zijn dood dook er zelfs een testament op waarin hij in 1977 gestipuleerd had dat al zijn bezittingen naar de trotskistische organisatie moesten gaan. Daar had men echter geen weet van dat testament en aangezien Larsson inmiddels geen lid meer was vond men het een vanzelfsprekend en moreel juist besluit om geen aanspraak op het geld te maken.

Wie, zoals ik, aan die politieke strekking geparticipeerd heeft, herkent de topics, de debatten, de acties waaraan Larsson deelgenomen heeft, want het werd allemaal op internationaal niveau afgesproken. Wat in Zweden te doen viel stond ook in België genoteerd in onze volgeschreven agenda.

Haast vergeten solidariteitscampagnes komen me weer levendig voor de geest te staan. Zo blijkt dat Larsson zeer betrokken was in steunacties t.v.v. het revolutionaire bewind van Maurice Bishop op het piepkleine Caraïbische eilandje Grenada. Ik herinner me die periode. In de tijdschriften van de Amerikaanse trotskisten werd daar begeesterend over geschreven, zo zeer zelfs dat ook ik van plan was het eiland te bezoeken.  Helaas stak een Amerikaanse interventie daar een stokje voor. Ook Larsson (die eerder al op het eiland geweest was) moest daardoor van een reis naar Grenada afzien. Het is geen toeval dat Lisbeth Salander, de heldin uit Larssons thrillers, aan het einde van het eerste boek op dat eiland terechtkomt. Ook zeer herkenbaar is de nadruk op het antifascisme die de linkse beweging van die jaren kenmerkt. Larsson wordt een specialist in de materie en zijn tijdschrift Expo wordt in Zweden de standaard. Hij brengt al de extreem rechtse bewegingen letterlijk in kaart (ik herinner me ook zo’n kaart, met vele verbindingslijnen, voor wat betreft het Vlaamse [neo-]fascisme) en hij voorspelde vele jaren geleden al de opgang van de Zweedse xenofobe partij Sverigedemokraterna.

Dan zijn er nog de veranderingen in het linkse activisme die door ons maar al te gemakkelijk te herkennen zijn en die teken waren van veranderingen die we niet goed konden/wilden plaatsen: ‘Het was een tijd waarin alles maar moeizaam ging, er wilden maar weinig mensen meedoen aan onze campagne, en toen we probeerden Internationalen te verkopen aan passerende jongeren, lachten ze zich dood. (…) Er was een nieuwe tijd aangebroken en we hadden er niets van gemerkt, tot op dat moment.’ (p.130) ‘Ook het nieuwe links dat in die tijd opkwam onder jonge racisten was een typisch product van die tijd. Het was individualistisch, militant en extreem gedecentraliseerd, en de leden noemden zich vaak autonoom. De beweging vormde geen organisaties met besturen en programma’s.’ (p.137)  ‘En er bestonden overeenkomsten tussen het optreden van AFA en de militante acties van radicale antifascisten in vroeger tijden (…). Maar nu waren de tijden veranderd en AFA was niet verankerd in de arbeidersklasse en streefde dat ook niet na.’ (p.201)

Dat Larsson naast al dat activisme ook geïnteresseerd was in science fictionverhalen en misdaadromans is ook heel herkenbaar. Schreef de Belgische trotskist Ernest Mandel niet het erudiete boekje ‘Uitgelezen moorden. Een sociale geschiedenis van het misdaadverhaal’ (1987), een marxistische visie op de misdaadliteratuur? Mandel had zowat alles van het genre gelezen. Tijdens de congressen zat de econoom altijd wel een boek te lezen. En wij die dachten dat hij saaie, economische theorieën aan het verslinden was.

Flor Vandekerckhove⇲

Stieg Larsson, De biografie. Het leven als een thriller. — Auteur Jan-Erik Pettersson — Uitgave Meulenhoff, 2010. ISBN  978 90 290 86011.