![]() |
Amiri Baraka (1934-2013) |
In 1994 publiceert het literaire tijdschrift Yang enige uittreksels van een 'Manifest voor een revolutionaire en internationalistische poëzie'. Het is de vrucht van een ontmoeting op een poëziefestival te Eindhoven. Daar praatten, tussen de gedichten door, wijlen Ludo Martens (voorzitter van de Belgische communistische partij PVDA) en Amiri Baraka over 'kunst in een naar rechts oprukkende wereld'.
En, vraagt de ene aan de andere, zouden we niet
samen een manifest schrijven 'dat
revolutionaire dichters van de hele wereld zou kunnen verbinden tot een
tegenstroom’? Ja, waarom eigenlijk niet? En Yang publiceert vervolgens de belangrijkste delen van dat
denkwerk.
De poëzie heeft nog een toekomst, zo verneem
ik. Op voorwaarde dat zij zich uit de burgerlijke cultuur
terugtrekt. Het is een uitgangspunt dat me zeer aanspreekt. Ik lees
verder. De plaats van de dichter is in 'het
maquis', en als het gewas niet aanwezig mocht zijn, in 'de clandestiniteit'. In elk geval moet
de poëzie, zo lees ik, zich voor de burgerij onzichtbaar maken door onder te
duiken bij de 'gewone mensen'. Onder die gewone mensen bevinden zich
de echte dichters. Zij onderscheiden zich van de ‘valse’ die in dienst van het
kapitaal staan. De ‘valse dichters’ herken je doordat ze 'het lyrisch register van democratie en vrijheid ' opentrekken. Daar worden ze, zo weet het duo, in
ruil rijkelijk voor vergoed. De
twee hebben dan ook geen enkele achting voor
‘de kosmopolitische dichter die in businessclass de wereld rondreist, goed betaald
om de burgerlijke cultuur van alle continenten en alle rassen te bezingen.’
![]() |
Ludo Martens: De ware dichter houdt zich op in de clandestiniteit. |
Tegenover dat soort valse schrijvers wil het duo
een tegenstroom organiseren. Maar de bedding waarin dat water moet tegenstromen
wordt door die twee toch wel heel sterk afgebakend: 'De revolutionaire dichter neemt het op zich de literaire en poëtische
verworvenheden van de vroegere socialistische samenlevingen van onder het puin
te halen. Hij wil de beste poëzie
uit de socialistische wereld redden uit de modder en de nederlaag en ze een
nieuw leven inblazen voor een nieuwe strijd.’
Hola! Ik leg het
manifest terzijde en blijf een wijle verweesd achter. Welke ruimte laten die twee mij? In geen geval wil ik een kosmopolitische schrijver genoemd worden die in
businessclass de wereld rondreist, goed betaald om de burgerlijke cultuur te
bezingen. No way José! Maar het socialistisch realisme dat de twee zeggen na te
streven… Mmmmm.
Heb ik een andere optie? Neen, want het socialistisch realisme eist, zo wordt me duidelijk gemaakt, de hele artistieke ruimte
voor zich op. Het socialistisch realisme is immers niet alleen maar literatuur,
het is ook een wapen in de klassenstrijd en die gaat vóór alles. Die strijd speelt zich niet alleen af in
fabrieken, op straat en in de politiek, zo leert de tekst me verder, maar ook in
galeries en in kunsttijdschriften. 'Het
Amerikaans imperialisme organiseerde en financierde grote campagnes in Europa
tegen het realisme in de kunsten. Alles wat zich inspireerde op de sociale
werkelijkheid werd gebrandmerkt als openlijk of verkapt bosjewisme. De 'abstracte' kunst in allerlei vormen
werd als toppunt en bewijs van de kapitalistische vrijheid gepromoot…’
Ze hebben gelijk. Dat leerde ik toen ik later de magistrale studie van Frances Stonor Saunders las over dat onderwerp.
(*) Maar godver, sindsdien kan ik
geen abstract schilderij meer bekijken of ik zie een klad verf, daar express
aangebracht om de onderliggende realiteit mee af te dekken. Wat uiteraard
beledigend is voor de kunstenaar die het gemaakt heeft, en bovendien niet
strookt met mijn aanvoelen dat sommige abstracte werken wel degelijk van grote
waarde zijn; dat ze helemaal niets afdekken, maar integendeel iets blootleggen.
![]() |
Roger Somville: We moeten realist zijn. |
Wat moet ik nu doen? Weer richt ik mijn blik op het manifest. Ik moet er vooral over
waken dat mijn werk realistisch is, zo begrijp ik. Ik moet alleen nog maar uitvogelen welke lading die vlag dekt.
De Belgische kunstenaar (en communist) Roger Somville heeft al in 1970 een manifest voor het realisme geschreven. Daaruit onthouden we dat realisme en socialistisch realisme vandaag de dag één en hetzelfde zijn. ‘Een kunstenaar bereikt het realisme als hij een katalysator wordt, een verzamelaar van ideeën, feiten, strijd, tegenstellingen en de bekommernissen van zijn tijd, als in de geest van zijn werk de overeenkomsten, de onrust of de weigering van een gemeenschap, een volk en een beschaving kunnen teruggevonden worden.’
De Belgische kunstenaar (en communist) Roger Somville heeft al in 1970 een manifest voor het realisme geschreven. Daaruit onthouden we dat realisme en socialistisch realisme vandaag de dag één en hetzelfde zijn. ‘Een kunstenaar bereikt het realisme als hij een katalysator wordt, een verzamelaar van ideeën, feiten, strijd, tegenstellingen en de bekommernissen van zijn tijd, als in de geest van zijn werk de overeenkomsten, de onrust of de weigering van een gemeenschap, een volk en een beschaving kunnen teruggevonden worden.’
Waarna we volgende merkwaardige zinnen lezen :
‘Dit realisme moet doorheen een
objectieve en aanwezige realiteit, rekening houden met het historisch perspectief
van het socialisme. Het is daarom dat men het realisme van onze tijd
"socialistisch realisme" noemt.’ Gelukkig haast Somville zich om daarbij ook te vermelden
dat het met dat socialistisch realisme in de Sovjet Unie destijds danig
misgelopen is. De eis tot
transpositie (overbrenging van de realiteit in een andere vorm of gedaante), zo
schrijft Somville, werd er vervangen door een eis tot conventie en dan liep het
natuurlijk goed fout: 'Geloven dat de
plastische taal rechtstreeks en onmiddellijk begrijpbaar moet zijn, leidt tot
demagogie.’
Flor Vandekerckhove
(*) 1999, Frances Stonor Saunders, Who Paid the
Piper, The CIA and the Cultural Cold War, ISBN 1 86207 029 6.