Cutie en de bokser

Neo-dada? Nooit van gehoord. Maar wanneer ik het opzoek zie ik er bekende namen achter staan: John Cage, Robert Rauschenberg, Yoko Ono, Joseph Beuys… Een van die neo-dadaïsten is Ushio Shinohara. Hij schildert geen schilderijen, hij bokst ze! Hem leer ik kennen in het wondermooie Cutie and the Boxer van de jonge filmmaker Zachary Heinzerling. De man heeft er vijf jaar aan gewerkt en het resultaat is fenomenaal mooi. Wie we in die film ook leren kennen is Noriko. Zij is ‘s mans echtgenote en ze is eveneens kunstenaar. Maar je weet hoe ’t meestal gaat bij echtelieden en ja, zo gaat het ook bij Noriko: ze leeft in de schaduw van de manspersoon die Ushio is. Of, juister gezegd, zo heeft ze veertig jaar geleefd. Want tijdens de documentaire zien we de dingen veranderen. Eerst slorpt de dominante Ushio alle aandacht op, maar naarmate de film vordert begint Noriko haar eigen plaats op te eisen, waar ze overigens met brille in slaagt.

Een koppel kunstenaars, moeilijk is het wellicht altijd. Zowel Alma Maria Schindler als haar echtgenoot Gustav Mahler waren componisten, maar Alma voelde zich wel miskend door Gustav die haar aspiraties op muzikaal terrein niet serieus nam. En bleef Lee Krasner qua bekendheid niet lang in de schaduw van haar echtgenoot Jack Pollock staan? Van Max Ernst heeft iedereen wel al gehoord, maar om Dorothea Tanning te kennen moet je al goed op de hoogte zijn, idem voor Wassily Kandinsky en Gabriële Münter. De foto’s van Man Ray zijn gereputeerd, maar dat veel van die foto’s door zijn muze Lee Miller gemaakt werden is dat al minder. De geschiedenis van Auguste Rodin en zijn rechterhand Camille Claudel is bekend. En waarom worden de installaties van Jeanne-Claude en Christo eigenlijk altijd naar die laatste genoemd?

de tachtigjarige Ushio bokst een nieuw schilderij.

Moeilijk is het tussen kunstenaars-echtelieden wellicht altijd, en bevredigend is het zelden voor beiden. Jonathan Franzen heeft het erover in zijn lezing On Autobiographical Fiction. Om zijn meesterwerk De correcties te kunnen schrijven moest hij eerst van zijn huwelijk afraken. Ze waren te jong getrouwd en zowel hijzelf als zijn echtgenote ambieerden een schrijverscarrière: ‘Our plan was to work side by side all our lives. It didn’t seem necessary to have a fallback plan, because my wife was a gifted and sophisticated New Yorker who seemed bound to succeed, probably long before I did, and I knew that I could always take care of myself. And so we both proceeded to write novels, and we were both disappointed when my wife couldn’t sell hers. When I did sell mine, in the fall of 1987, I felt simultaneously excited and very, very guilty.’ De twee gaan uit elkaar, en maar goed ook, want dan kan elk een eigen weg gaan. Zo gaat dat vandaag, maar zo ging dat vroeger niet.

De oude Ushio en zijn eenentwintig jaar jongere Noriko blijven voor de rest van hun leven samen in een huwelijk waarin hij alles voor zichzelf opeist. Zij assisteert hem, terwijl hij het haar inwrijft dat ze maar een assistente is, ze bereidt met veel liefde het eten dat hij onachtzaam opschrokt, ze heeft zijn alcoholisme moeten verdragen, ze heeft zijn kind opgevoed dat inmiddels ook al alcoholist geworden is. In de wereld van Ushio is ze de assistente, moeder, klankbord, meid, manager en boekhouder. Maar kijk, terwijl Heinzerling zijn documentaire maakt zien we de zaken ten goede veranderen. Terwijl haar echtgenoot voortgaat met het uitwerken van zijn megalomane oeuvre, begint zij haar eigen werk te produceren, tekenwerk dat op haar huwelijksleven met Ushio gebaseerd is. Dat tekenwerk mondt uit in The Cuty Series, een artistiek verhaal waarin Cutie & Bullie figureren, het lieverdje en de bullebak, de overeenkomst is duidelijk.

Noriko aan het werk in de galerie waar Cutie & Bullie tentoongesteld worden.

Wanneer er weer eens een galeriehouder op bezoek komt, trekt ze haar stoute schoenen aan. Nadat hij het werk van haar echtgenoot bekeken heeft, troont ze hem mee naar haar tekeningen. De mens gaat overstag. Op ’t einde van de film zien we hoe de bokser-schilder staat te glunderen op zijn tentoonstelling in die galerie. Vervolgens neemt de camera ons mee naar een andere zaal van dezelfde galerie en daar zien we de even verbaasde als enthousiaste jetset van New York kennis maken met de Cuty Series van Noriko. Eindelijk herkenning!

Ushio is inmiddels de tachtig voorbij, maar blijft met een bewonderenswaardige energie zijn muurgrote schilderijen boksen. En zij? Ik heb het opgezocht. Zij tekent, etst en schildert nog altijd en ze exposeert regelmatig in New York en in Japan. Ze heeft in de kunstwereld haar eigen plaats veroverd. Hopelijk slagen die twee er inmiddels ook al in om hun huur te betalen, want dat was ten tijde van die documentaire een haast onoverkomelijk probleem. 

Flor Vandekerckhove