James Baldwin legt de vraag bloot die het antwoord verbergt

In 1979 begint de Amerikaanse schrijver James Baldwin (1924-1987) aan een tekst te werken. In Remember this House wil hij zijn herinneringen neerschrijven aan Martin Luther King (†1968), Malcolm X (†1965) en Medgar Evers (†1963), zwarte activisten die in de U.S.A. vermoord werden. Het boek geraakt niet af.

Filmmaker Raoul Peck zorgt er nu voor dat Baldwins project toch gerealiseerd wordt. Hij maakt een documentaire over Martin Luther King, Malcolm X en Medgar Evers. En daar voegt hij James Baldwin aan toe. Dat laatste doet hij op twee manieren. Enerzijds wordt de schrijver een van de vier belichte personages, anderzijds horen we hoe acteur Samuel Jackson Baldwins onafgewerkte tekst voorleest.

De film is spitsvondig. Peck bouwt als het ware verder aan de tekst die Baldwin niet afgekregen heeft. We krijgen niet alleen de heftige taferelen van vroeger te zien, beelden die Baldwin voor ogen had toen hij zijn tekst schreef, toestanden die hij in die tekst vermeldt. Peck koppelt dat nu aan het hedendaagse black lives matter protest, waardoor de film demonstreert dat de actualiteit in het verlengde van dat verleden staat: de strijd gaat door.

Ik zal niet de enige zijn die na het zien van de film op zoek gaat naar James Baldwin, een naam die nog bekend in de oren klinkt, maar waar we voor de rest niet veel meer van weten.

Op ’t internet vind ik The Creative Process, een essay uit 1962 dat Baldwin in zijn bundel The Price of the Ticket opneemt. In dat essay heeft hij het over de rol van de kunstenaar in de maatschappij. Ik streep een opvallende passage aan en hoop dat ik die mooi vertaald krijg.

‘De kunstenaar onderscheidt zich van alle andere verantwoordelijke actoren in de maatschappij - politici, wetgevers, opvoeders en wetenschappers - door dat hij zijn eigen proefbuis is, zijn eigen laboratorium, waarin hij hoe dan ook volgens zeer strikte regels werkt. (…)  De maatschappij mag sommige dingen voor waar aannemen; maar de kunstenaar moet altijd weten dat er onder de zichtbare dingen iets anders schuilt en dat alles wat we doen daarop steunt. Een maatschappij moet ervan uitgaan dat er stabiliteit heerst, maar de kunstenaar moet weten, en hij moet ons laten weten, dat er onder de hemel niets stabiel is. Men kan geen school bouwen, een kind onderwijzen of een auto rijden zonder dat men een en ander als vanzelfsprekend beschouwt. De kunstenaar daarentegen kan en moet niets als vanzelfsprekend aanvaarden (…) hij moet de vraag blootleggen die het antwoord verbergt.’

Flor Vandekerckhove⇲

I’m Not Your Negro. 2016. USA, Frankrijk, België. Regie Raoul Peck (Haïti).  95 min.