Kunst & arbeid

Pieter Bruegel de Oude, De korenoogst (hoogzomer), 1565.

De wereld van de arbeid, zoals die te beleven valt op de werkplek, in de vakbond, het straatleven, de rijtjeswoning en het openbaar vervoer lijkt vandaag nog maar weinig kunstenaars te inspireren. Zo weinig zelfs dat Frances Stonor Saunders in haar boek Who Paid the Piper (1999) kan schrijven dat er een systeem aan ten grondslag ligt. Is dat zo? Heeft de abstracte kunst een welbepaalde ideologische opdracht meegekregen? Is het bijvoorbeeld de taak van de abstracte schilderkunst om het beeld van de arbeidersklasse als 't ware te overschilderen? Wie Sauders leest zou er alvast van overtuigd geraken.

Ik combineer arbeid en kunst en speur daarmee het internet af. Ik vind al gauw een mooi hyperrealistisch schilderij van William Oberst, een jonge vrouw aan ’t werk in een eethuisje. Het doek inspireert me om mijn zoektocht te verfijnen. Ik ga op zoek naar kunst geïnspireerd door vrouwen uit de arbeidersklasse. Ik plaats mijn volgende vondsten onderaan de tekst, want er zijn mooie beelden bij die ik daar een beetje groter kan weergeven.

Een hyper-realistisch schilderij van William Oberst.

Misschien komt het doordat de fotografie grotendeels aan de abstractie ontsnapt is, maar die zoektocht leidt me haast uitsluitend naar fotografen. Naar Lewis Hine (1874-1940) bijvoorbeeld, een van de grondleggers van de moderne reportagejournalistiek. In zijn werk heeft hij veel aandacht voor sociale thema’s, vooral voor kinderarbeid: ‘Er is werk dat kinderen ten goede komt en er is werk waarvan alleen werkgevers profiteren. De bedoeling van de kinderarbeid is niet hen op te leiden, maar om grote winsten uit hun werk te halen.’ Onderstaande foto van mijn keuze toont ons een jonge vrouw, aan ’t werk in een atelier waar snoep geproduceerd wordt. Van Dorothea Lange (1895-1965) kies ik de bekende foto migrant mother. De vrouw straalt zowel sterkte als zorgelijkheid uit. Margareth Bourke-White maakt in 1937 het iconische beeld The American Way. We zien zwarte mannen en vrouwen in een rij die hen naar de voedselhulp leidt, tegelijk prijst een blank middenklassengezin op een affiche de Amerikaanse waarden aan. In dezelfde periode is ook Walker Evans aan ‘t werk. In zijn album Many are Called verzamelt hij foto’s die hij van 1938 tot ‘41 in de metro van New York gemaakt heeft. Mij lijkt ‘t weinig waarschijnlijk dat de vrouw op de door mij gekozen foto de arbeid als bevrijdend ervaart.

Wat me opvalt is dat er op 't internet minder voorbeelden te rapen vallen naarmate we de huidige tijd naderen. Is de arbeidersklasse inmiddels ook uit de fotografie verdwenen? Zijn we allemaal telgen van een middenklasse geworden die omzeggens heel de maatschappij omvat? Hmmm, dan geldt dat toch niet voor deze boerin waarvan de Amerikaan Scott Sternbach in 1990 een foto gemaakt heeft. 
Met Shirley Baker (°1932-†2014) geraken we eindelijk uit Amerika weg. Baker fotografeert in de sixties het straatleven in het Britse Manchester. De foto toont ons een stadsbeeld uit 1964. Erg hedendaags is het voorlaatste beeld dat mijn korte zoektocht oplevert, een still uit de video-installatie La Gioconda (2007-2009) van Karina Skvirsky. Met dat beeld treden we de era van de dienstencheques binnen. Wie daarbij gaat denken dat zo'n beeld ons geen 'echte' arbeidersklasse meer laat zien, dwaalt. En dwaalt zelfs in de overtreffende trap. Uiteraard behoort de dienstensector tot de wereld van de arbeid en bovendien blijven er ook vandaag nog prachtige foto's te maken van 'echte, ouderwetse' arbeid. Daarvoor moet ik zelfs het internet niet op, want Het Visserijblad dat ik tot voor kort uitgegeven heb, had met Jo Clauwaert een fotograaf in huis die je daar het bewijs van levert. Hoezo allemaal middenklasse? Hoezo de arbeidersklasse is onzichtbaar geworden?

Flor Vandekerckhove

(Lewis W. Hine, Candy maker, ca. 1920) 

Dorothea Lange, Migrant mother.

Margareth Bourke-White, The American Way (1937).

Walker Evans, Many are Called. (1938-'41)

Scott Sternbach, Boerin in 1990.

Shirley Baker, Manchester 1964.

Karina Skvirsky, La Gioconda (2007-2009).

©Jo Clauwaert, Oostende, 2011