Bovenstaand schilderij hangt in Sint-Petersburg, in een appartement dat ooit door
de aangetrouwde familie van Stalin bewoond werd. Het is
een doek van de Sovjetkunstenaar Michael G. Solokov (1897-1953) en het beeldt Lenin
uit die van de trein stapt. Op 3 april 1917 komt de opperbolsjewiek thuis uit Zurich waar hij
in Ballingschap geleefd heeft. Na een reis die hem doorheen oorlogvoerend
Europa voert komt de trein uiteindelijk aan in het Finlandstation van Petrograd,
toentertijd de hoofdstad van Rusland. De Britse auteur Catherine Merridale
heeft over die treinreis een mooi boek geschreven. (°)
Het schilderij staat op de kaft van dat boek
afgedrukt. Betere vlag om Merridales lading te dekken is nauwelijks te vinden.
Het is ook een bijzonder interessant doek, omdat het
een schoolvoorbeeld van socialistisch realisme betreft: techniek en beeldtaal zijn eenvoudig, het
tafereel valt gemakkelijk te begrijpen, het doek straalt optimisme uit, we zien
de zogezegde werkelijkheid in haar evolutionaire ontwikkeling.
Dat ‘zogezegde’ staat daar natuurlijk niet
toevallig. Want ook dit zijn kenmerken van het socialistisch realisme: kunst is
propaganda en een kritische houding tegenover Stalin is onmogelijk.
 |
| — Een parodie op het socialistisch realisme. De man achter Lenin is mijn grootvader Edmond Vandekerckhove. — |
Wat in dit geval met de realiteit strookt is dat
Lenin en zijn medereizigers bij aankomst in het Finlandstation een warm onthaal
krijgen. Maar een interessant detail levert de man die achter Lenin afgebeeld wordt. Wat zegt
auteur Catherine Merridale over hem? ‘Afgezien
van Lenin is er nog één andere figuur die de toekomst recht in de ogen mag
kijken. Zijn blik boort zich door het duister van de trein, zijn donkere snor
laat er geen misverstand over bestaan wie dit is (…) Zonder zich iets aan de
ongemakkelijke feiten te laten liggen, heeft Solokov Stalin te midden van de
illustere passagiers afgebeeld. De schilder heeft Stalin zelfs — alhoewel de
latere dictator zich helemaal niet in Lenins wagon bevond — een trede boven
wijlen de leider neergezet, waarmee hij de suggestie wekt dat deze man Lenins
mentor of gids was. In de jaren dertig waren zulke verdraaiingen van de
werkelijkheid niet ongewoon.’
In de werkelijkheid staat Stalin niet achter Lenin,
hij is met die trein ook niet meegereisd. Maar wie staat daar dan wel?
Vandaag is de techniek — in dit geval Photoshop — voldoende ontwikkeld om de stalinistische vervalsing te parodiëren.
In het detailbeeld dat ik hiernaast plaats valt duidelijk mijn grootvader,
Edmond — Mongsje — Vandekerckhove te herkennen. En mijn grootmoeder maar denken
dat hij in het café van Alida zat!
Flor Vandekerckhove
[Elders in de blog staat nog een bespreking
van zo’n socialistisch realistisch schilderij. Het betreft 'Nieuw Moskou' van Joeri
Pimenov en het staat hier.]
(°) Catherine Merridale. Lenin
in de trein – De reis naar de revolutie. 2016. Nieuw Amsterdam
Uitgevers. 288 pp.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten