Orwells vlucht uit Spanje

— Groepsfoto van de POUM-militie in maart 1937, tijdens een bezoek van Eileen (kruis),
 echtgenote van Eric Blair, schrijversnaam George Orwell (pijl). —   

George Orwell, gekwetst in de gevechten tegen Franco, keert in juni 1937 nog een keer terug naar het front. Hij haalt er een document af dat zijn demobilisatie bewijst. Wanneer hij vijf dagen later, op 20 juni, naar Barcelona terugkeert en de lobby van hotel Continental betreedt, haast zijn levensgezellin Eileen⇲ zich naar hem toe en fluistert in zijn oor: ‘Naar buiten. Nu!’ Daar legt ze hem de ernst van de situatie uit: in de vroege ochtend van 16 juni zijn de NKVD⇲ en de Spaanse geheime politie haar kamer binnengevallen. Dezelfde dag verbiedt de door stalinisten gecontroleerde Spaanse regering de POUM, een communistische partij die niet aan het handje van Moskou loopt, Andrés Nin, leider van de  POUM en oud-secretaris van Leon Trotski, wordt gefolterd en vermoord, Irwin Wolf, eveneens oud-medewerker van Trotski, wordt gekidnapt en geëxecuteerd. Kurt Landau⇲, een bekende Oostenrijkse trotskist duikt onder, wordt verraden en vermoord. Georges Kopp⇲, vriend van de Orwells (en minnaar van Eileen) wordt in het Continental gearresteerd. Anderhalf jaar lang zal het voor Kopp van gevangenis naar gevangenis gaan, van ondervraging naar ondervraging, van gevangenisschip naar werkkamp. Orwell heeft gevochten aan de zijde van de POUM (°), bijgevolg staat ook hij op de NKVD-lijst, zijn leven staat op ’t spel. Dat Eileen nog vrij rondloopt komt alleen doordat ze als lokaas voor ’t vangen van haar echtgenoot dient.

Orwell brengt de nacht door in een kerkruïne. ’s Anderendaags komt hem almaar meer gruwel ter ore. Hij verneemt dat Bob Smillie⇲, een 22-jarige journalist waarmee hij samen aan het front gestaan heeft, in een gevangenis sterft, officieel ten gevolge van de appendicitis. Later verneemt hij van Kopp dat Smillie de martelingen niet overleefd heeft. Orwell zal de stalinisten Smillies dood nooit vergeven.

Met veel geluk slagen Orwell en Eileen er uiteindelijk in om de Frans-Spaanse grens te passeren: de grenswachters bekijken Orwells ontslagpapieren en het ontsnapt aan hun aandacht dat de Negenentwintigste Divisie feitelijk de POUM is. Het koppel verlaat net op tijd het land: een geheim politierapport vermeldt op 13 juli dat Eileen en Orwell ‘onverbeterlijke trotskisten’ zijn. Voor het Tribunaal voor Spionage en Hoogverraad in Valencia staat dat gelijk aan een doodvonnis.

Flor Vandekerckhove↗︎

(°) Orwell komt in de POUM terecht via de Engelse ILP⇲. Die partij — losgescheurd van de grote Labour Pary — kiest de kant van de republikeinen tegen Franco en vecht in de rangen van de POUM. In dat kantoor zijn niet alleen Britse activisten aan ’t werk, maar ook verdoken spionnen van Moskou, zoals David Crook⇲. Die heeft als speciale opdracht om Orwell aan de galg te praten. Hij wordt goede maatjes met Eileen, rapporteert over haar handel & wandel en fotografeert o.a. een medisch verslag van Orwells nekwonde, dat in Moskou in de KGB-map terechtkomt. Crook schrijft veel later een autobiografie, waarin hij daarover zijn spijt uitdrukt. Volgens Wilipedia komt hij tot dat inzicht na het lezen van Orwell, de man die hij in de jaren dertig bespioneerd heeft.

(°°) Zijn verblijf in Spanje maakt van Orwell een overtuigde socialist en een even overtuigde anti-stalinist, meer erover in het interessante essay  George Ofwell en de IRD⇲.