Mary Shelley: haar boek is beter dan haar film (°)

Terwijl mijn vriendin en ik nog overwegen of we al dan niet naar de film Mary Shelley gaan kijken, vat ik ook de lectuur aan van een boek over de Eerste Wereldoorlog. (1)

De auteur ervan, Jacques Pauwels, neemt een verre aanloop die er ook de romantische contraverlichting bij betrekt. Als voorbeeld geeft hij onder meer Frankenstein; Or, The Modern Prometheus, geschreven door Mary Shelley en verschenen in 1818: ‘Dit boek leerde het volk dat de mens niet mag ingrijpen in de schepping, en dus ook niet in de menselijke samenleving. Een tweede moraal van het verhaal was dat het geen wonder was dat het politieke experiment van de Franse revolutie het monster van de Terreur had voortgebracht.’

Het hangt er maar vanaf hoe je het bekijkt. Want dat boek behoort tot de literatuur, het is een kunstwerk en dus per definitie voor meerdere interpretaties vatbaar. Hier heb ik eerder al een stukje gepost over een auteur die de creatie van Frankenstein in verband brengt met de klimaatvluchtelingen die (ja, in die tijd) massaal in Europa rondwaren. Mary Shelley heeft het er in haar werk, zegt Gillen Wood, ook over wat het betekent om een klimaatvluchteling te zijn, gevreesd, gehaat, radeloos, woedend, hongerig en eenzaam. (2) Frankenstein is actueel!

Volgens McNally dan weer is de wordingsgeschiedenis van Shelleys boek nauw verweven met de klassenstrijd in Engeland. (3) Hij geeft sterke aanwijzingen. Shelley is de naam van Mary’s minnaar en latere echtgenoot, een dichter die Marx’ dochter Eleanor in een essay resoluut als socialist omschrijft. (4) Mary heet eigenlijk Wollstonecraft Godwin. Ze is de dochter van Mary Wollstonecraft en William Godwin. De eerste is een feministe, de tweede een anarchist. Waarom zou de dochter van die mensen ons met een conservatieve moraal opzadelen?

Pauwels heeft gelijk in die zin dat conservatieven erin geslaagd zijn om zich de interpretatie van dat boek toe te eigenen. Maar McNally heeft ook gelijk waar hij op een aantal invloeden wijst: de opstanden van Ieren die door de Britten als monsters afgeschilderd worden, maar ten huize Wollstonecraft Godwin wel steun vinden; het luddisme, een vormeloze bende opstandelingen die de Britse bourgeoisie danig schrik aanjaagt; en ten slotte de gevechten die in die tijd plaatsgrijpen tussen de organisatoren van publieke dissecties toegepast op geëxecuteerden, een spektakel waartegen de nabestaanden zich met hand en tand verzetten, een stukje klassenstrijd dat zich na de dood voortzet.

Anders dan in de conservatieve interpretatie die Pauwels aanhaalt bekritiseert het boek Frankenstein dan niet de zoektocht naar kennis, maar de risico’s van een samenleving waarin de wetenschap persoonlijke verrijking dient en niet de gemeenschap: Frankenstein mag dan een romantisch antikapitalistisch boek genoemd worden, stelling waarmee mijn geleerde kameraad Michaël Löwy het ongetwijfeld eens is.

En nu de film. Voor zover ik dat, hier en daar kan nagaan toont die film niets van dat alles: ‘Hoewel het titelpersonage alles in zich heeft om het verhaal een vooruitstrevende twist te geven, blijft Mary Shelley vooral een brave vertelling. Met een perfect uitgekozen garderobe en een prachtig gevoel voor detail en decor, maar ook met een overdadig oubollige stijfheid (…)’ Ik denk dat we vanavond naar iets anders gaan kijken.

Flor Vandekerckhove

(°) (°) Dit stukje verscheen ook in Snapshots. Tijschrift van de Vlaamse Filmpers.

(1) Jacques R. Pauwels. De Groote Klassenoorlog 1914-1918. Uitg. EPO. 669 pp.Tweede druk 2017. Eerste druk 2014.

(2) Gillen D’Arcy Wood. ‘Frankenstein, the Baroness, and the Climate Refugees of 1816’. U kunt het essay daar op het internet lezen.

(3) David McNally. Monsters of the Market: Zombies, Vampires and Global Captalism. (2010) Het boek is gratis in PdF-formaat te downloaden: http://digamo.free.fr/mcnally11.pdf.
(4) Edward and Eleanor Marx Aveling. Shelley’s Socialism. Het staat op https://www.marxists.org/archive/eleanor-marx/1888/04/shelley-socialism.htm.