Drie vrouwen

— Van links naar rechts: Hannah Arendt, Joke J. Hermsen, Rosa Luxemburg —

Ik herinner me een antiquarisch boekje, waarvan de vergeelde bladzijden al aan ’t kraken waren. Nooit voorheen had iemand het gelezen, ik moest de bladzijden van elkaar lossnijden. Geen idee meer wat erin staat; een pamflet denk ik, en het enige werk van Rosa Luxemburg dat ik ooit ter hand genomen heb.

Die Rosa Luxemburg wordt erg geprezen in een essay dat ik juist dichtklap. Voor wat betreft de andere schrijfster uit de titel, Hannah Arendt, kan ik kort zijn: nooit heb ik iets van deze filosofe gelezen. (°) De auteur van het essay ken ik iets beter. Elders in de blog heb ik het over een eerder geschreven werk van haar, Stil de tijd. Dat Pleidooi voor een langzame toekomst bespreek ik hier.  En nu is er haar boekje over Arendt en Luxemburg. (°) Dat Joke J. Hermsen zo lovend over Luxemburg spreekt komt juist door Hannah Arendt, ook die steekt haar bewondering voor deze Rosa niet weg. Ze doet dat in een essay dat ze in Men in Dark Times (1968) opneemt.

Maar, zo vraagt een mens zich af, wat voor nieuws valt er vandaag nog te leren van Rosa Luxemburg, een communiste die al in 1919 gestorven is, dat wil zeggen vermoord werd. Wel misschien dit: ‘Het door Hannah Arendt in haar essay over Luxemburg als “geniaal” betitelde inzicht dat het kapitalisme steeds iets van buiten het kapitalisme nodig heeft voor zijn eigen groei (…) Google en Facebook traden met een nieuwe vorm van kapitalisme onze privédomeinen binnen (…) door ons gratis internetdiensten te verlenen, maar onderwijl ons gedrag op internet tot in detail ‘te surveilleren” en die data zonder toestemming aan reclame- en overige industrie te verkopen.’

Eerdere ‘niet-kapitalistische gebieden’ die aan de vrije markt zijn toegevallen noemt Hermsen de kolonies (het is daarover dat Luxemburg het in haar werk heeft), de vercommercialisering van het vrouwenlichaam, de geboortemarkt, zoals draagmoederschap en adoptie waartoe economisch zwakke vrouwen gedwongen worden, de orgaanhandel, de commercialisering van de zorg.

Zelfs als we alleen maar dat onthouden, zal het essay van Hermsen niet nutteloos zijn. Zelf heb ik daarenboven erg genoten van haar geslaagde poging om het theoretische werk van Luxemburg en Arendt te koppelen aan de koppig volgehouden acties van de gele hesjes.

Flor Vandekerckhove

(°) Joke J. Hermsen. Het tij keren. Met Rosa Luxemburg en Hannah Arendt. 2019. Uitg. Prometheus Nieuw Licht Amsterdam. 104 pp.