Met Virginia Woolf naar de goelag

— Virginia Woolf en Varlam Sjalamov —

Over leven en werk van Varlam Sjalamov heb ik hier al een post gepubliceerd. Ik zei toen dat ik het later nog eens over Het pad wilde hebben, een kort verhaal dat in diens bundel De Handschoen (°) staat.  
Dat verhaal laat me aan Virginia Woolf denken. Een merkwaardige gedachte voorwaar, vandaar dat ik er een stukje over maak.

In 1929 publiceert Virginia Woolf een feministisch essay dat cirkelt rond de vraag waarom vrouwen zo moeizaam het publieke domein betreden, bijvoorbeeld dat van de literatuur. Haar titel, A Room of One’s Own, vat het goed samen: je moet de ruimte hebben om te schrijven. Je moet die ruimte figuurlijk hebben, maar ook letterlijk: een plek waar je je kunt afzonderen, een plek die van jou is, en alleen van jou.

Dat is een luxe waarover Varlam Sjalamov in de kampen uiteraard niet beschikt. Pas nadat hij er 17 jaar gevangenschap op zitten heeft is voor hem de tijd van het schrijverschap aangebroken. In die zeventien jaar heeft hij geen eigen kamer, maar hij heeft er wel een surrogaat voor bedacht.

Alzo begint zijn verhaal: ‘In de taiga had ik een prachtig pad.’ Hij beschrijft de natuurlijke miniaturen die hij op en naast dat pad opmerkt en hij maakt zich de omgeving eigen, in zoverre zelfs dat hij dat weggetje als het zijne gaat beschouwen. Het pad als ‘a room of his own’: ‘Ik liep bijna drie jaar over mijn eigen pad. Het schrijven van gedichten viel me daar gemakkelijk. Wanneer ik terugkeerde van een tocht, kwam er zodra ik het pad betrad steevast een dichtregel in me op. Ik raakte gewend aan het pad en het werd een soort werkkamer in het bos voor me.’

Verder: ‘’s Winters stond mijn werkkamer natuurlijk leeg: de vrieskou maakte het werken onmogelijk, schrijven is alleen in de warmte mogelijk. Maar ’s zomers kende ik alles tot in het detail, alles was feller van kleur op dit toverpad —de dwergdennen, de lariksen en de struiken van de wilde roos brachten onveranderlijk een gedicht bij me naar boven, en als er geen gedichten van iemand anders in me opkwamen die bij de stemming pasten, dan mompelde ik mijn eigen gedichten die ik bij terugkeer in de hut opschreef.’

Virginia Woolf heeft gelijk: een schrijver heeft waarlijk zo’n eigen plek nodig, een plek waar niemand anders iets te zoeken heeft. Het verhaal van Sjalamov gaat als volgt verder: ‘Maar het derde jaar liep er een man over mijn pad. Ik was op dat moment niet thuis. Ik weet niet of het een rondreizende geoloog was of een bode uit de mijnen of een jager, maar deze man liet een spoor van zware laarzen achter. Sinds die tijd ontstonden er geen gedichten meer op het pad. Het vreemde spoor kwam in de lente, en die hele zomer heb ik op het pad geen regel geschreven.’

Flor Vandekerckhove

° Varlam Sjalamov. De handschoen. Nagekomen berichten uit Kolyma. 372 p. Vertaling Marja Wiebes. Uitg. De Bezige Bij (2006).