Kritiek op de mannelijke blik

Halverwege juli post ik hier een stukje over La vie d’ Adèle, film uit 2013, van Abdellatif Kechiche. Tijdens de voorbereiding verneem ik dat Juli Maroh, schrijfster van het gelijknamige boek de expliciet seksuele scènes van de film ‘belachelijk’ en ‘ongeloofwaardig’ noemt. Ze verwijt de regisseur de vermaledijde male gaze. De controverse is naar verluidt heftig, maar ze is desondanks aan mij voorbijgegaan. Op het einde van diezelfde maand verneem ik dat Karin Hanssen (°1960) in Mechelen tentoonstelt. (°) Veel van haar werk blijkt die male gaze te bevragen. Ik wil iets aan mijn onwetendheid doen en ga kijken.

In de mooie ruimtes van De Garage kijk ik ook naar The thrill of it all, een film uit 1963. Karin Hanssen zegt erover: ‘Ik zag plots dat je met een verleidelijke vorm, in dit geval een komedie, heel giftige boodschappen kon verspreiden. Het was propaganda om de vrouw aan de haard te houden.’ Ik moet het begrip ‘propaganda’ een beetje oprekken om haar daarin gelijk te geven, maar ik begrijp wel wat ze bedoelt.

Voortaan zal ook Hanssen verleidelijke vormen inzetten, maar dan om de patriarchale blik te ondergraven. De tentoonstelling toont er een prachtig voorbeeld van. The thrill of It all, schilderij (45 x 50 cm) uit 1995, toont ons een moeder die in de badkamer haar kind aan ’t wassen is. Het beeld dat Hanssen neerzet is geïnspireerd door een gelijkaardige badkamerscène in die film. Hanssen schildert er evenwel geen kopie van. Zoals ze dat in wel meer schilderijen doet, laat ze de vrouw van ons wegkijken. Maar waar kijkt die vrouw dan naar? Wat krijgt ze aan gene zijde te zien? Verder dan de badkamermuren reikt haar blik niet.

In een essay (°°) becommentarieert Charlotte Mullins dat schilderij. De moederfiguur zit ingekapseld in de beperkingen van het gezin. Wat ze binnen die beperking te zien krijgt verschilt nog niet weinig van wat bijvoorbeeld de man overschouwt in Casper David Friedrichs De wandelaar boven de nevelen (1818).

De tentoonstelling heet niet voor niets Returning the gaze. Karin Hanssen ‘leent’ het filmbeeld, ontdoet het van de male gaze en bezorgt ons het terug. En het doek is… beter dan de film.

Flor Vandekerckhove

[Dit stukje verschijnt ook in Snapshots. Tijdschrift van de Vlaamse Filmpers.]

(°) Returning the gaze van Karin Hanssen loopt nog tot 1 september in De Garage in Mechelen. Meer op: https://www.cultuurcentrummechelen.be/tentoonstellingen/2018-2019/karin-hanssen 
(°°) Charlotte Mullins. In The borrowed gaze. 2014.
Dezelfde Charlotte Mullins schreef over de recente werken in de tentoonstelling een nieuwe tekst. Die valt te lezen in het boek dat bij de tentoonstelling hoort. Het boek Returning the Gaze wordt uitgegeven bij Stockman Art Books (2019).