 |
Dmitri Sjostakovitsj en Solomon Volkov in Moskou, 1974. |
IN SEPTEMBER 2023 post ik een stukje over Dimitri Sjostakovitsj⇲, musicus die in Rusland een carrière onder Stalin maakt. Wat ik schrijf haal ik grotendeels uit Sjostakovitsj’ memoires, zoals opgetekend door Solomon Volkov⇲. Over die bron is veel te doen geweest, discussies die in Amerika samengevat worden als het ‘Shostakovich debate’⇲. Twee kampen staan tegenover elkaar: zij die van mening zijn dat Volkovs boek, Testimony, Sjostakovitsjs authentieke memoires zijn, de anderen betwisten dat.
Sjostakovitsj (1906-'75) leeft in de Sovjet-Unie. De buitenwereld ziet hem als de muzikale laureaat van dat regime, componist die muziek schrijft voor Sovjetvieringen, voor Sovjetfilms ook (inclusief met Stalin in heroïsche bewoordingen). Rijkelijk gevierd door het Sovjetsysteem bekleedt Sjostakovitsj verschillende openbare functies, in 1960 treedt hij toe tot de Communistische Partij. Bij culturele Sovjetevenementen leest hij vaak officiële toespraken voor en nooit uit hij publiekelijk onenigheid. (Bij twee gelegenheden - in 1937⇲ en in 1948 - loopt hij gevaar omdat hij niet levert wat men van hem verwacht.) Wanneer Sjostakovitsj in 1975 sterft, wordt zijn geloof in het communisme nauwelijks in twijfel getrokken, men ziet zijn werk als geschreven in expliciete solidariteit met het Sovjetsysteem of als ‘pure muziek’.
Die visie begint te schuiven wanneer de door Volkov geredigeerde memoires van Sjostakovitsj verschijnen, de musicus heeft zijn herinneringen aan die muziekjournalist verteld. Het boek wordt naar de VS gesmokkeld, vertaald en in 1979 gepubliceerd. Testimony wordt zowel in het Westen als in de USSR met opwinding ontvangen. Sjostakovitsj’ imago verandert door het boek dat vernietigend is voor het stalinisme, ook merkwaardig zijn Sjostakovitsj’ beweringen dat veel van de zogenaamd zuivere composities verborgen muzikale symbolen van onenigheid bevatten.
Het boek kent meteen voor- en tegenstanders. Voorstanders zijn van mening dat Sjostakovitsj een groot deel van zijn leven in conflict leeft met het Sovjetregime. In deze visie wordt de componist vaak omschreven als een ‘verborgen dissident’, een die zich onthoudt van openbare verbale uitingen, maar zijn kritiek via muziek tot uiting brengt. Sommigen vergelijken de impact van de memoires op de muzikale wereld met die van Solzjenitsyns’ Goelag Archipel⇲ op het algemene publiek. Tegenstanders daarentegen zien Testimony — 'voor zover er al iets van te geloven is' — als een poging om Sjostakovitsj’ leven te herschrijven en te rechtvaardigen. Suggesties dat Sjostakovitsj' muziek verborgen betekenissen bevat, vinden ze onzin.
Sjostakovitsj (1906-'75) leeft in de Sovjet-Unie. De buitenwereld ziet hem als de muzikale laureaat van dat regime, componist die muziek schrijft voor Sovjetvieringen, voor Sovjetfilms ook (inclusief met Stalin in heroïsche bewoordingen). Rijkelijk gevierd door het Sovjetsysteem bekleedt Sjostakovitsj verschillende openbare functies, in 1960 treedt hij toe tot de Communistische Partij. Bij culturele Sovjetevenementen leest hij vaak officiële toespraken voor en nooit uit hij publiekelijk onenigheid. (Bij twee gelegenheden - in 1937⇲ en in 1948 - loopt hij gevaar omdat hij niet levert wat men van hem verwacht.) Wanneer Sjostakovitsj in 1975 sterft, wordt zijn geloof in het communisme nauwelijks in twijfel getrokken, men ziet zijn werk als geschreven in expliciete solidariteit met het Sovjetsysteem of als ‘pure muziek’.
Die visie begint te schuiven wanneer de door Volkov geredigeerde memoires van Sjostakovitsj verschijnen, de musicus heeft zijn herinneringen aan die muziekjournalist verteld. Het boek wordt naar de VS gesmokkeld, vertaald en in 1979 gepubliceerd. Testimony wordt zowel in het Westen als in de USSR met opwinding ontvangen. Sjostakovitsj’ imago verandert door het boek dat vernietigend is voor het stalinisme, ook merkwaardig zijn Sjostakovitsj’ beweringen dat veel van de zogenaamd zuivere composities verborgen muzikale symbolen van onenigheid bevatten.
Het boek kent meteen voor- en tegenstanders. Voorstanders zijn van mening dat Sjostakovitsj een groot deel van zijn leven in conflict leeft met het Sovjetregime. In deze visie wordt de componist vaak omschreven als een ‘verborgen dissident’, een die zich onthoudt van openbare verbale uitingen, maar zijn kritiek via muziek tot uiting brengt. Sommigen vergelijken de impact van de memoires op de muzikale wereld met die van Solzjenitsyns’ Goelag Archipel⇲ op het algemene publiek. Tegenstanders daarentegen zien Testimony — 'voor zover er al iets van te geloven is' — als een poging om Sjostakovitsj’ leven te herschrijven en te rechtvaardigen. Suggesties dat Sjostakovitsj' muziek verborgen betekenissen bevat, vinden ze onzin.
’t Is voor een ‘muziekleek’ als ik een moeilijk debat, waarin ingenomen stellingen misschien wel meer zeggen over de vooroordelen van deze die ze uit dan wat ze ons over de waarheid leren, zelf durf ik geen keuze te maken, gesteld dat ik dat al zou moeten. Hoe complex dat debat is, mag bijvoorbeeld blijken uit de mening van Maxim⇲, Sjostakovitsj’ zoon, die toen hij in de Sovjet-Unie woonde, de inhoud van Testimony verwierp, iets wat hij herzag toen hij in het Westen kwam wonen, in 1986 zei hij aan de BBC: ‘Het is waar. Het is accuraat. (…) De basis van het boek is correct.’ In beide gevallen had Maxim uiteraard zelf belang bij wat hij zei.
Flor Vandekerckhove⇲
Flor Vandekerckhove⇲
Geen opmerkingen:
Een reactie posten