Verschrikkelijk, als de boekdrukkunst

Internet! Sociale media! Er wordt haast evenveel over geklaagd als het gebruikt wordt. En nu daar nog eens een ferme laag artificiële intelligentie⇲ over komt, nemen zowel gebruik als geklaag nog toe. Op de foto: replica van Gutenbergs drukpers. (Getty Image)

IN DE KRANT (°) lees ik een en ander over alomvattende culturele veranderingen. Eerst is dat een interview met filosoof Roman Krznaric⇲. Interviewer Giselle Nath⇲ vraagt: ‘Een van uw beklijvende vergelijkingen is die tussen de sociale media en de drukpers die Europa in de 15de eeuw op stelten zette. Beide veroorzaakten een evolutie over hoe we informatie delen.’ De filosoof antwoordt: ‘De drukpers werd al snel een instrument om de machthebbers van die tijd aan te vallen, met name de katholieke kerk. De protestantse hervormer Martin Luther, die de oplages van radicale pamfletten domineerde, was de eerste om ‘viraal’ te gaan⇲. Hij bleek een gewiekste communicator: Luther wist hoe hij mensen kon aanspreken en verspreidde tekeningen van de paus of priesters als halve beesten, om hen te demoniseren. Dat leidde tot extreme polarisatie tussen katholieken en protestanten. Het versnelde conflicten tussen sociale groepen of regio’s. Zo droeg de drukpers bij aan tientallen godsdienstoorlogen die wel acht miljoen Europese levens eisten.’ Krznaric vervolgt: ‘Ook die tijd kende clickbait⇲ en fake news⇲: een stroom van haatdragende, angstaanjagende propaganda over heksen. Duizenden vrouwen zijn erdoor gemarteld en op de brandstapel beland.’ Afronden doet hij met: ‘Het beeld van de drukpers als snelweg naar geletterdheid en kennisverspreiding is dus een naïeve versimpeling van wat echt gebeurde. (…)’
Verder in de krant bespreekt Nadia Sels⇲ een nieuw boek van Yuval Noah Harari⇲: ‘Stapsgewijs haalt Harari onderuit wat hij de “naïeve kijk op informatie” noemt: dat meer en sneller informatie verzamelen en verspreiden leidt tot meer vrijheid en wijsheid. Een ronduit ijzingwekkende opfrissing van ons geheugen is de manier waarop de boekdrukkunst als neveneffect ook de heksenvervolging meebracht. Tot de beruchte Malleus Malleficarum of Heksenkamer⇲, een “doe-het-zelf-boek voor het opsporen en doden van heksen” van een zekere Heinrich Kramer in 1487 van de persen rolde, was geloof in heksen een marginaal verschijnsel. Bij zijn verschijnen creëerde het boek echter razendsnel een zelfregulerende, bloedige realiteit. Tegenstemmers waren binnen de logica van de heksenvervolgers verdacht en eindigden zelf op de brandstapel.’
Flor Vandekerckhove⇲

(°) ‘Op zoek naar hoop in het verleden: “We moeten weer sociale bewegingen bouwen”.’ en ‘Hoe AI ons confronteert met een duivelse paradox’. Beide in DS van 14 september 2024.