Waren we de helende werking van zeelucht vergeten?

De zuidgevel van het 'sanatorium marin' in Bredene, met de kuurgalerij waar patiënten letterlijk in ’t zonnetje gezet werden en in de gezonde zeelucht. Die kuurgalerij bevond zich aan de kant van de Kasteellaan, ze was zichtbaar vanaf het bordes van villa Mon Castel⇲. De pijl wijst naar de kamer van strijkster Aline Hofman en haar dochter. Rechts: sluitzegels met afbeelding van de kuurgalerij.

IN 1934 ARRIVEERT een Gentse alleenstaande moeder met pak en zak in Bredene, in gezelschap van haar elfjarige dochter. Ze nemen hun intrek in het sanatorium marin, op de hoek van Driftweg en Kasteellaan. Aline Hofman gaat er als strijkster aan de slag, dochter Henriette wordt leerling in de wijkschool. De anekdote maakt deel uit van mijn voorgeschiedenis, Henriette wordt later mijn moeder.
In mijn kindertijd wijst moeder me de plek aan waar ze gewoond hebben, een kamer onder de kuurgalerij van ’t sanatorium. Boven hen zijn er openluchtgalerijen, daar worden bedlegerige patiënten letterlijk in ’t zonnetje gezet om van gezonde zeelucht te genieten.

Aan dat sanatorium moest ik weer denken toen onlangs wetenschappelijk bewezen werd dat opspattend zeewater inderdaad gezondheidsvoordelen⇲ biedt, iets wat ze in Bredene al tijdens het interbellum wisten. Was tuberculosebehandeling in dat sanatorium niet gebaseerd op rust, gezond voedsel en… zeelucht? Moderne meettoestellen leren ons vandaag wat we indertijd 'met de ellebogen' aanvoelden. Maar wat ik me afvraag: waren we de helende werking van zeelucht ook niet gaandeweg 'vergeten'?

Het sanatorium overleeft de Tweede Wereldoorlog niet. Dat het nadien niet heropgebouwd wordt, heeft te maken met het toenemende succes van antibiotica om tuberculose aan te pakken. Komt ’t ook daardoor dat we de helende werking van zeelucht uit het oog verloren? Of heeft het te maken met het stigma dat rond tuberculose hangt⇲ — associaties met ondervoeding, armoede en lage sociale klasse — stigma dat het voor patiënten en personeel destijds moeilijk maakte om hun sanatoriumervaringen te verwoorden, laat staan te propageren. Op een site over cultuurgeschiedenis⇲ lees ik wat een voormalige tuberculosepatiënt daarover zegt: ‘(…) waar ik moeite mee heb, is dat er zo weinig te achterhalen is. Waarom? Waarom? Waarom is dat, waarom is daar niets van terug te vinden? Het is alsof het niet bestaan heeft.’
Flor Vandekerckhove⇲

Zo’n sanatorium bestond uiteraard niet alleen in Bredene. In De helende werking van de zee⇲ had ik ook al over soortgelijk instituut in Berck en over andere initiatieven die met ‘gezonde zeelucht’ te maken hebben. 

Het bekendste voorbeeld van een sanatorium is opgetekend door Thomas Mann in De Toverberg, ontwikkelingsroman waarin het hoofdpersonage, Hans Castorp, door een onverwachtse tuberculosediagnose, vele jaren in een sanatorium in het Zwitserse Davos verblijft. De toverberg houdt de Duitse geestelijke elite een spiegel voor, omdat die, afkerig van de politieke problematiek van haar tijd, aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog in de ijle wereld van de cultuur vlucht. Nieuwe Nederlandse vertaling van Hans Driessen, 937 pp. De Arbeiderspers. 2016.