Vragen die zich opdringen tijdens de vernissage

— Op 22 januari opende in Bredene een tentoonstelling van schilderwerken van Annie Vanhee en Leon de Bliquy, twee plaatselijke kunstenaars. Ik mocht het gebeuren inleiden en deed dat met onderstaande speech. Van links naar rechts: Annie Vanhee, Leon de Bliquy, Flor Vandekerckhove. —

Wat staan wij hier eigenlijk te doen? Misschien hebt u zich die vraag nog niet gesteld, maar ik wel. Telkens ik present teken op een vernissage stel ik die vraag: wat staan wij hier eigenlijk te doen.

Wat is kunst? Da’s nog een vraag die ik me op zo’n bijeenkomsten stel. Hebt u zich dat ook al eens afgevraagd? (Of de populistische variante van die vraag: Is dát kunst?) 
En hebt u intussen een antwoord op die vraag gevonden? Ik denk het niet.

Nog zo’n vraag. Wat is de maatschappelijke taak van een kunstenaar? Want als we hier zo talrijk samenkomen, in een ritueel dat vernissage heet, dan wijst dat toch in de richting van een maatschappelijk belang. Concreet, in dit geval, betekent het dat we de vraag stellen wat Annie Vanhee en Leon de Bliquy, de kunstenaars die hier hun werk tentoonstellen, aan de gemeenschap te bieden hebben.

Het is die vraag die ik zal proberen te beantwoorden.

Kunst moet volgens Oscar Wilde nutteloos zijn! Dat is kras, want moet niet alles wat we doen zijn nut hebben? Doen we niet ons best om alles wat onnuttig is te elimineren: uit de statistieken, uit de subsidieregelingen, uit het zicht, uit de werkloosheidscijfers, uit de begroting, ja zelfs uit het land. Een nieuwe vraag dringt zich bijgevolg op. Waarom zou een kunstenaar iets creëren wat nutteloos is?

Laat ons enige afstand nemen.

In 1969 ga ik kijken naar een film die het voorgaande jaar, het iconische 1968, probeert te vatten. Ik ben een tiener en die film blaast me van mijn sokken. De film gaat over een schoolopstand en wat er voor de rest in die film gebeurt, ben ik vergeten, maar de titel zal me altijd bijblijven: If. Twee letters: if.

Mijns inziens is dat de meest toepasselijke naam die je aan een film kunt geven. Elke film mag die titel dragen: if. Elk verzonnen verhaal mag die titel dragen: if. En eigenlijk mag elk kunstwerk zo heten: if.

Wat zou er gebeuren indien…

Dat is wat Leon de Bliquy en Annie Vanhee gemeen hebben met alle kunstenaars die momenteel, waar ook ter wereld, aan ’t werk zijn; dit is wat ze gemeen hebben met alle kunstenaars uit de voorgaande generaties. En dat is wat ze gemeen hebben met de kunstenaars die na hen komen: if… Ze stellen zichzelf en ons de vraag: wat zou er gebeuren indien…

Net zoals de leerlingen in die film rebelleren, zo rebelleren ook kunstenaars. Die leerlingen rebelleren tegen het schoolsysteem, maar de kunstenaars doen meer, zij rebelleren tegen al het bestaande. Kunstenaars rebelleren tegen het leven zoals het is.

Ze doen dat niet op een politieke manier, door een politiek programma op te stellen dat naar verandering streeft. Ze doen dat niet op een sociale manier, door sociale actie te ondernemen die naar verandering leidt, ze doen dat op een artistieke manier. Het onnuttige kunstwerk is een vensterraam dat ons buiten al het bestaande laat kijken.

Een kunstwerk bevraagt. Net zoals ik deze speech open met een vraag, zo doen ook de hier tentoongestelde werken dat: ze openen zich met een vraag: wat zou er gebeuren indien… If…

Dat het kunstwerk u vragen stelt — tot u spreekt! — is misschien wel een romantische gedachte, maar daarom is het nog geen zever. We horen dat zelfs in het dagelijkse taalgebruik; we horen het wanneer iemand uit het publiek zegt: ‘Dat spreekt me wel aan’ of: ‘Ja, dat zegt me iets’. Wat betekent dit anders dan dat het kunstwerk tot hem/haar spreekt?

En nadat de burgemeester de tentoonstelling voor geopend verklaard heeft, is dat wat u hier moet doen: laat deze kunstwerken tot u spreken. Waarmee ook de eerste vraag van deze speech onverwachts beantwoord wordt. Wat staan we hier eigenlijk te doen? Wel, we zijn hier naartoe gekomen om een blik buiten al het bestaande te werpen.

Flor Vandekerckhove

De tentoonstelling Verwarring Omarming loopt nog tot 5 februari en gaat door in V.C. De Fakkel, Ryckewaertshof, Zwanenstraat 11 in Bredene. Open op ma, vrij, zat en zon van 14,30 u tot 17 u. Op zat en zon is een van de kunstenaars aanwezig.