Sigaretje voor de gele trui

— Staf Van Slembrouck (1902-1968) draagt de gele trui in de Ronde van 1926. Hij wacht niet tot na de rit om er een op te steken. —

IN DE Tour van 1926 haalt Oostendenaar Gustaaf Van Slembrouck↗︎ het einde niet, maar hij draagt wel zeven dagen lang de gele trui. Die omgordt hij na winst in een van de langste etappes ooit: 433 km! Dat getal is zo indrukwekkend dat ik 1 & ander opzoek, het betreft de rit Metz-Duinkerke, de afstand klopt.

Van Slembrouck baat bij leven en welzijn een fietswinkel uit. Zijn stadsgenoot Omer Vilain beschrijft die tijd: 

‘Rond zijn dorpel hingen altijd jonge kerels, die al zijn wedervaren over de Pyreneeënritten uit zijn mond wilden horen vertellen. Dat deed hij graag.’ Zelf heeft Vilain ook naar Staf geluisterd: ‘Hoe hij eens in de Pyreneeën met een gebroken fiets staande, onmiddellijk voor de kinderfiets van een jongetje dat voorbijreed, 500 fr. wilde betalen, maar dat het jongetje antwoordde: ‘Wat moet ik met dat geld doen?’ (°)

Nergens wordt de opgave van Staf in de Ronde van 1926 zo plastisch beschreven als door Fabio Farelli↗︎: 

‘De etappe van Bayonne naar Luchon wordt de verschrikkelijkste ooit genoemd. Bij de start, rond middernacht, regent, hagelt en sneeuwt het. IJskoud was het. Wegen waren niet meer als dusdanig herkenbaar, de modder lag lagen dik. In die omstandigheden werden de renners vijf cols opgestuurd. de Aubisque, de Tourmalet, de Aspin, de Peyresourde, die vijfde kan Fabio niet achterhalen.' [schrijft Fabio zelf hé.]

‘Lucien Buysse valt aan, d'n Staf reageert en moet er met bandbreuk weer vanaf. Met zijn bevroren vingers kreeg hij de tube niet van de velg. Een Engelbewaarder vermomd als vrouwtje brengt hem 'n bakske warm water waardoor hij zijn vingers kan ontdooien. Met 35 minuten achterstand kan hij de achtervolging weer in.’

‘Op de Tourmalet is het zo erg dat hij van z'n fiets moet en er simpelweg niet meer opkomt. Hij wil opgeven maar wordt door Henri Desgrange, als gele trui-drager, verplicht om door te gaan. Staf gooit zijn fiets voor de automobiel van Desgrange en gaat er bij op de grond liggen met de roemruchte woorden "Rij mij maar steendood, nondedju, dat 't gedaan is!" Die dag verliest d'n Staf de gele trui en de Tour aan Lucien Buysse.’

Staf was een verstokte roker. Zo waren er toen wel meer in het peloton. Daarvan getuigt onderstaande foto. Zelfs in de jaren zeventig waren koers en roken nog met elkaar verenigbaar, wat blijkt uit de advertentie die Eddy Merckx volgende woorden in de mond legt: 

‘Ik heb naar een sigaret gezocht met weinig nicotine en teer, maar die toch smaak heeft. Daarom heb ik besloten op R6 over te gaan.’ 

Flor Vandekerckhove⇲

(°) Omer Vilain in Langs ’t hard zand. Kleine Oostendse histories. 166 p. Uitg. Heemkundige kring De plate. 1973.

— De Ronde van 1927. Van Slembrouck geeft in het peloton een vuurtje aan collega Maurice Geldhof↗︎. De roker links is Julien Vervaecke↗︎. Die wordt dat jaar derde in het eindklassement. Geldhof wordt tiende en Van Slembrouck veertiende. —  

[In DLVuurtorenwachter dateert deze post van 2018. In 2021 redigeer ik het stukje opnieuw ten behoeve van de FB-groep Bredene Retro.]

Welke klas is dat?

DE FOTO komt van Mark Cromphout↗︎. We zien, zegt hij, de laatstejaars internen van het college in Oostende, in 1968-69. Neen, antwoordt Jan Decreton↗︎, wat we zien is een retoricaklas. Slechts twee jongens op de foto zijn internen. In een opmerking (onderaan de blog) deelt Jef Passchyn⇲ ons in 2024 overtuigend mee dat Mark Cromphout gelijk heeft.

Als het inderdaad een groep leerlingen uit de studiezaal van de internen betreft, past onderstaand stukje wel, waarin ik een beetje mijmer over de verschillende studiezalen. Edmond Aspeslagh (°1946) is onze gids. Dit is wat hij schrijft als reactie op een stukje over Wilfried Laforce↗︎: 

‘Ik ben als leerling van het college afgezwaaid in 1965. In die tijd heb ik de studiezalen gekend van (I) E.H. René Bouche. Hij was de surveillant van de studiezaal van “de kleine stadsmusschen’ (stedelingen van het lager middelbaar). Bouche, intussen overleden, is later uitgetreden, gehuwd en had een dochter. Dat laatste wordt op 9 april 2023 tegengesproken door Reynold Aerts. Die zegt: ‘Toevallig las ik het artikel : « welke klas is dat? «  van 30.07.2018 in ‘De laatste vuurtorenwachter’.Daar staat vermeld dat EH. René Bouche, surveillant van de studiezaal ‘de kleine stadsmusschen’ was. Dat hij uitgetreden is, overleden en een dochter had. Wel , René is niet overleden en heeft geen dochter. René is een flinke negentiger die eind februari ll. zijn 97 e verjaardag mocht vieren. René was mijn oud-leraar in de vijfde Latijnse in het college van Oostende. Wij hebben frequent  contact met hem en zijn echtgenote.’ (II) E.H. Henri Van Houtte was studiemeester in de zaal van de ‘grote stadsmusschen’, Oostendenaars van het hoger middelbaar. Ook hij is overleden. In die studiezaal heeft E.H. Robert Doom hem opgevolgd.’

‘Aan de noordkant van de Euphrasiene Beernaertstraat lagen op de benedenverdieping twee studiezalen naast elkaar. (III) De surveillant — de suf — van de 'boertjes' heette Louis (Attila of Pulle) Duchem, waar ik 6 jaar bij gezeten heb, want ik was van Leffinge, en bijgevolg een 'boertje'. Duchem is later pastoor in Rollegem-Kapelle geworden. Hij is in 2016 overleden. (IV) Joël — Napoleon — Vandemaele [Ook hij is later gehuwd en inmiddels overleden. Hij werd op 4 februari 2017 begraven. Mijn noot] was surveillant van de extra muros, leerlingen die juist buiten de stad woonden, zoals Bredenaars (Oudenburg…). Vandemaele had er een priester opgevolgd met de lapnaam Vitrine en na hem is E.H.Lebbe er komen surveilleren.’ 

In mijn tijd is de situatie toch anders. De eerste drie jaar breng ik in de studiezaal van Joël Vandemaele door, extra muros, maar de laatste drie in deze van Louis Duchem, bij de boertjes. Nochtans blijf ik al die jaren in hetzelfde Bredene wonen, waar ze minder van de landbouw leven, dan wel van het toerisme en de visvangst.

Wat in Aspeslaghs opsomming helemaal ontbreekt is de studiezaal van de internen. In mijn herinneringen heerst over die zaal een pastoor die de bijnaam Soupape torst. Ook over die mens schrijf ik hier↗︎ een stukje, waaraan Jeroen Mantijn toevoegt: 

‘Ik heb ook het college van Oostende als externe leerling doorlopen maar 'k ben enkele jaren vroeger dan jij afgezwaaid. De naam Soupape is ontstaan doordat hij steeds met luide stem een ssssttttttt... liet horen in de studiezaal der internen. Dat was zijn manier om de jongens tot de orde te roepen. De lapnaam lag voor het grijpen. Doordat hij al van bij de aanvang op de hoogte was van die lapnaam, zal de door jou beschreven aanval op het gezag hem wel lange tijd blijven achtervolgen zijn. Terloops: wanneer men hem beter leerde kennen, kon men makkelijk een vlot/vrolijk gesprek met hem aanknopen waarbij hij toch niet zó hatelijk bleek. Maar dat was enkele jaren vóór jullie hem leerden kennen en wie weet wat hij intussen meegemaakt had.' 

Hierboven staat veel onzekerheid, maar dit zijn de feiten: 1. Frans De Cuypere (broer van Johan De Cuypere); 2. Hugo Hannon; 3. ?; 4. Patrick Cafmeyer; 5. Walter Goethals; 6. ?; 7. Philippe Bouveroux; 8. Herman Tilleman (broer van Danny Tilleman); 9. Johan De Cuyere; 10. ?; 11. Johan De Sauter; 12. Patrick Staelens (broer van Bernard Staelens); 13. Voornaam? Devisch; 14. Siegfried Gheyselinck; 15. Ronny Goethals; 16. ?; 17. ?; 18. Lieven Denys; 19. ?; 20. René Junbluth; 21. Voornaam? Ketels; 22. Ignace Lefever; 23. Johan Sinnesael; 24. Robert Doom; 25. Voornaam? Bonte; 26. ?; 27. Mark Cromphout.

Flor Vandekerckhove↗︎

Surrealistisch verhaal

Ik hoorde een zoemend geluid. Omdat het me al rap duidelijk werd dat het gezoem me ‘t slapen zou beletten, zocht ik in de koelkast iets om te eten. Met een bordje vlees ging ik voor het kale raam zitten. In ‘t holst van de nacht keek ik uit over een lege straat. Onderwijl dacht ik na over wat ik precies wilde zeggen. Ik scherpte mijn geheugen, schrapte daaruit minstens een derde van de gebeurtenissen en concentreerde me op wat van belang was.

’s Morgens had ik mijn vriendschap met Orwell opgezegd, en daarmee de restanten van mijn sociale leven aan de wilgen gehangen. Terugkerend van die wilgen was ik langs een huis gepasseerd waaruit kreten opstegen. Eerst had ik die kreten genegeerd, maar doordat mijn gevoeligheid bloot lag, keerde ik op mijn schreden terug. Nog altijd werd er in dat huis geschreeuwd. Ik keek door de brievenbus en zag twee mensen die elkaar in de gang achternazaten. Ze bloedden hevig. Ik raapte al mijn moed samen en klopte op de deur. Een naakte vrouw deed open en overhandigde me een klein flesje met bloed. De tekenen logen niet: dit zou een surrealistisch verhaal worden.

Thuis zette ik het flesje op tafel en riep de kat. Als ik dit verhaal wilde waarmaken, moest ik eerst mijn inktpotje prepareren. Ik haalde de vleesschaar uit de schuif en begon stukjes uit de kattenpootjes te knippen, er goed over wakend dat de vier poten gelijk ingekort werden, zodat het beest niet mankend door ’t leven zou gaan. Terwijl ik zo bezig was hoorde ik weer dat hinderlijke zoemen. Pas nadat ik de stukjes kattenpoot, samen met het bloed uit het flesje, in mijn inktpot geroerd had, kon ik het gerucht thuiswijzen. Het kwam van de lamp. Ik greep naar het boek dat door die lamp beschenen werd en las daarin het schrijfadvies van Hilary Mantel: 

‘Denk aan Orwell, die goed proza met een kaal raam vergeleek. Concentreer je op het scherpen van je geheugen en leg je gevoeligheid bloot. Schrap minstens een derde van elke pagina die je schrijft. Probeer geen uitzinnige opsmuk in je zinnen te persen. Denk goed na wat je precies wilt zeggen. Zet het zo krachtig en direct mogelijk op papier. Eet vlees. Drink bloed. Hang je sociale leven aan de wilgen en denk maar niet dat je vriendschappen kunt onderhouden.’

Flor Vandekerckhove↗︎

Varlam Sjalamov: straffer dan Solzjenitsyn

‘Mijn leven was altijd verdeeld tussen twee dingen.

Het eerste was literatuur, kunst (…)

Het tweede (…) was om deel te nemen aan

de sociale strijd van mijn tijd,

die ik onmogelijk kon negeren.’

(Varlam Sjalamov)

— Varlam Sjalamov (1907-1982) bij zijn arrestatie in 1929. —

WANNEER Stalins politie in 1929 een illegale drukkerij binnenvalt, treffen ze daar een jonge communist aan. Hij staat naast een stapel vlugschriften waarboven staat: Lenins testament⇲. Die titel verwijst naar een tekst waarin de zieke Lenin al in 1922 de wens uitdrukt dat Stalin van zijn hoge post verwijderd wordt.

De betrapte communist heet Varlam Sjalamov⇲ (1907-1982), hij is een tegenstander van Stalins regime en maakt deel uit van de trotskistische oppositie. Als ‘sociaal gevaarlijk element’ wordt hij naar de werkkampen gestuurd, die als Goelag Archipel wereldbekend worden.

In 1931 komt Sjalamov uit de kampen terug. Hij weegt nog 43 kilo. Tegen die tijd is de strijd in Rusland wel gestreden. Trotski is gedeporteerd en Stalin heerst totalitair over de dingen. Sjalamov verlaat de linkse oppositie omdat hij constateert dat veel vooraanstaande opposanten, na Trotski’s verbanning, de strijd opgeven. Dat belet niet dat hij in 1937 opnieuw omwille van trotskistische activiteiten gearresteerd wordt. Weer naar de kampen! Zelfs daar wordt hij nog meermaals veroordeeld: eerst in 1938, daarna in 1943 en dan nog eens in 1944. In 1945 wordt hij gevat tijdens een ontsnappingspoging.

In 1953 komt hij eindelijk vrij. Alhoewel dat woord voor hem nog nauwelijks betekenis zal hebben. Zijn echtgenote heeft zich van hem laten scheiden en zijn dochter, overtuigd stalinist, weigert hem als vader te erkennen. In 1954 begint hij over zijn kampervaringen te schrijven. Dat resulteert in een indrukwekkend oeuvre dat ook in het Nederlands beschikbaar is.

Piet de Moor stelt dat Sjalamov in vergelijking met Solzjenitsyn de betere schrijver is: ‘Maar terwijl Solzjenitsyn in 1970 de Nobelprijs kreeg, bleef Sjalamov gedurende zijn hele leven een schrijver wiens grandioze werk in eigen land niet mocht worden gedrukt en die dus tot lang na zijn dood in Rusland en daarbuiten een onbekende bleef.’ Solzjenitsyn zegt daar zelf over: ‘Sjalamovs kampervaring was harder en langer dan de mijne, en ik erken met het grootste respect dat hij en niet ik de bodem heeft bereikt van de verdierlijking en de wanhoop waar het hele kampbestaan ons naar toe trok.’

Sjalamov is al eerder gedichten beginnen schrijven. Hij memoriseert zijn eigen dichtregels telkens hij van het werk naar het kamp terugkeert. Als hij op het einde van zijn gevangenschap als verpleger tewerkgesteld wordt schrijft hij op wat maar vindt: papieren zakken, kaftpapier… Die aantekeningen werkt hij later uit.

Nadat zijn stalinistische dochter hem afgewezen heeft, sluit hij zich op in zijn schrijverschap en beleeft er opnieuw de kampervaringen, maar nu als schrijver. Leeggeschreven, doodop, blind en doof sterft hij in 1982 in de kale cel van een psychiatrische instelling.

Flor Vandekerckhove⇲

° Varlam Sjalamov. Berichten uit Kolyma. 900 p. Vertaling: Marja Wiebes en Yolanda Bloemen. Uitg. De Bezige Bij (2005). 
° Varlam Sjalamov. De handschoen. Nagekomen berichten uit Kolyma. 372 p. Vertaling Marja Wiebes. Uitg. De Bezige Bij (2006).

De coiffeur van James Ensor en van mij

FRANçOIS Van Outryve is in de Duinenstraat van Bredene onze buurman en hij is mijn eerste coiffeur. Wij zeggen: 't coiffeurtje, geen idee waarom, misschien was hij niet groot. Ik herinner me een dochter, Francine; hij heeft nog kinderen die ik me niet herinner. Een van die kinderen — Lucien — publiceert zijn memoires. Die bevinden zich nu in het Oostendse stadsarchief.

Luc Blomme wijst me erop dat François Van Outryve zich de coiffeur van James Ensor mag noemen. Ten bewijze voegt hij er een kopie van een tekening aan toe, zelfportret van Ensor waarin deze de lof van ’t coiffeurtje bezingt, getekend door de meester zelve: 

‘François Van Outryve possède plusieurs mains pour raser, peigner, arroser, frictionner, bouchonner, étriller, doucher, asperger, torchonner le Br.James, son client récalçitrant et content.’ 

Wanneer Coiffeur Van Outryve mijn haar knipt, woont hij in Bredene. Baron Ensor komt uiteraard niet naar Bredene om zich te laten bijknippen. Dit is wat de memoires van Lucien Van Outryve me leren: 

’Ik ben geboren in de Langestraat (…) op de plaats waar nu het Europacentrum staat. (…) En het was een handelsstraat, toch zeker van het Kursaal tot de Capucijnenstraat. Mijn vader was er kapper, dames en heren, en verdiende de kost voor zeven monden, want na mij kwamen er nog vier meisjes bij.’ 

Het is daar, in de Oostendse Langestraat, dat 't coiffeurtje Ensors haar mag knippen. Betalen doet de baron, minstens één keer, in natura. Iets wat hij in Oostende wel meer doet, zegt men.

Luc Blomme krijgt de kopie pakweg veertig jaar geleden van een schoonzus, verpleegkundige die in Brugge een Van Outryve pleegt te verzorgen. Zegt Luc daarover: ‘In die tijd waren fotokopieën uitsluitend zwart/wit, maar Van Outryve had de kopie achteraf zelf zo getrouw mogelijk ingekleurd.’

Enter Karel Mestdagh, zoon van Francine Van Outryve die toentertijd in de Bredense Duinenstraat mijn buurmeisje was:

‘De tekening werd inderdaad door James Ensor gemaakt voor mijn grootvader. Ensor was regelmatig klant, en mijn moeder vertelde met trots dat ze nog op zijn schoot had gezeten. De originele tekening heeft na de dood van mijn grootvader altijd bij nonkel Lucien aan de muur gehangen. Lucien deelde ook met groot enthousiasme kopieën van de tekening uit. Mijn broers, mijn zus en ikzelf hebben er allemaal een hangen. Toen nonkel Lucien naar het woonzorgcentrum verhuisde heeft hij het origineel aan zijn jongste zus Liliane gegeven. Het hangt nu in de inkomhall van haar huis in Somerset, Kaapstad Zuid Afrika, waar ze al vele jaren woont.’

Flor Vandekerckhove↗︎

[In DLVuurtorenwachter dateert deze post al van 2018. In 2024 redigeer ik hem opnieuw ten behoeve van de FB-groep Bredene Retro.]

Tom Paine & Bob Dylan

— Tom Paine en Bob Dylan. —

In een van zijn Dylanboeken (°) heeft Greil Marcus⇲ het over twee manieren om een Dylansong te interpreteren. De passage is interessant omdat ze op meer dan alleen maar songs kan toegepast worden, en op meer kunstenaars dan alleen Dylan. Hij haalt het voorbeeld aan van As I Went Out One Morning. Alan Jules Weberman⇲ heeft dat lied een welbepaalde betekenis gegeven: de song houdt verband met een diner waarop aan Dylan de Thomas Paine Prijs uitgereikt wordt. In zijn dankwoord veroorzaakt Dylan daar veel ophef, omdat hij zegt dat hij begrip kan opbrengen voor Lee Harvey Oswald, moordenaar van John Kennedy. Dylan wordt ervoor uitgejouwd. Volgens Weberman zegt Dylan in die song eigenlijk dat hij er niet van houdt om uitgejouwd te worden. Marcus hoort iets anders:

‘Ik hoor in die song soms een vluchtige reis doorheen de Amerikaanse geschiedenis; de zanger wandelt in een park, komt naast een standbeeld van Tom Paine⇲ te staan en stoot daarbij op een allegorie: Tom Paine, symbool van vrijheid en revolte, in tekstboeken en door comités van standbeelden ingelijfd als patriot, en nu in die rol als geweldenaar van een meisje dat de vrijheid tegemoet rent — geketend, naar het zuiden, de bron van vitaliteit in Amerika, — weg van Tom Paine.’ De betekenis van het lied wordt dan volgens Marcus: ‘We hebben onze geschiedenis op zijn kop gezet; we hebben onze eigen mythes geperverteerd.’

In de daaropvolgende paragraaf zegt hij: 

‘Nu zou het verbazen mocht dat ook in Dylans gedachten geweest zijn toen hij de song schreef. Dat is de kwestie niet. De kwestie is dat Dylans songs kunnen dienen als metaforen die ons leven verrijken, door ons als bij toeval inzicht te bieden, zowel in de mythes die we met ons meedragen, als in het leven dat we leiden, metaforen die versterken wat we al weten en ons leiden naar plekken waar we eerder nooit naar keken, terwijl ze tegelijk die percepties emotioneel versterken door de kracht van de muziek die met de woorden meebeweegt.’

Webermans manier is, zegt Marcus: 

‘logischer, meer lineair, en misschien zelfs correcter, maar ze steriel. Mijn manier is geen antwoord, maar een mogelijkheid, en ik denk dat Dylans muziek over mogelijkheden gaat en niet over feiten, net als een standbeeld niet de besteding van publieke fondsen is, maar de toegangspoort tot een visie.’

Flor Vandekerckhove⇲

(°) Greil Marcus. Bob Dylan by Greil Marcus. Writings 1968-2010. Uitg. PublicAffairs, USA. 537 p.

Geloof me nóóit

Om de zoveel jaar loop ik een jeugdvriendin tegen het lijf. We nuttigen een koffie en halen ouwe koeien uit de sloot. Dat zijn er nogal wat, we gaan al een hele tijd mee.

Tijdens onze jongste ontmoeting vraag ik haar of ze nog altijd zo’n injectiespuit op zak heeft. Die herinner ik me van een vorige koffie. Ze had me toen over hartproblemen verteld, die acuut geworden waren tijdens een verre voetreis. Daar was ze ternauwernood aan de dood ontsnapt door een spuit die recht in haar hart geïnjecteerd moest worden. Sindsdien had ze altijd zo’n spuit op zak.

Terwijl ik haar daaraan herinner trekt ze grote ogen. Er is iets met het hart ja, en in geval van nood is er een pilletje. Maar een spuit? ‘Jij weet zeker niet wat dat inhoudt, zo’n spuit in je hart steken?’ vraagt ze. Voor de zoveelste keer wordt ’t mij duidelijk dat je/ik mij nóóit mag geloven. De injectiespuit verdwijnt weer in de krochten van mijn wankele geheugen en we spreken over iets anders.

Enkele dagen geleden kijk ik voor de zoveelste keer naar Pulp Fiction, het onvolprezen meesterwerk van Quentin Tarantino. Voor de zoveelste keer geniet ik van de scène waarin huurmoordenaar John Travolta en gangsterliefje Uma Thurman de twist dansen. Niet veel later volgt de scène waarin dat gangsterliefje door een overdosis geveld wordt en ei zo na het tijdelijke met het eeuwige wisselt. Om haar te redden moet Travolta een dosis adrenaline recht in 't hart steken.

Opeens valt mijn frank. Niet mijn vriendin, maar Uma Thurman kreeg een spuit in ’t hart geïnjecteerd. Ik heb die twee met elkaar verwisseld. Hoe is ’t mogelijk? Die vriendin gelijkt geenszins op Uma Thurman, ze houdt zich ver van drugs en voor zover ik weet houdt ze zich ook ver van ’t gangstermilieu. Alzo nadenkend valt mijn frank voor de tweede keer — wat merkwaardig veel is in zo’n korte tijd. Ha, denk ik, ’t komt natuurlijk door die twist. In de sixties hebben wij die ongetwijfeld samen gedanst. In mijn geheugen heeft Thurman zich daartussen gewrongen en van de weeromstuit neemt mijn vriendin de plaats van Uma in tijdens de injectiescène van de film. Ja, zo moet ’t gegaan zijn en… se non è vero è ben trovato. 

Flor Vandekerckhove

Ode aan de muizen

— Vachel Lindsay —

De Amerikaanse dichter Vachel Lindsay schreef Here ’s to the mice in 1915. Het gedicht staat in een recent heruitgegeven bundel. (°) Kopen hoeft niet, want heel dat boekje kun je hier ook gratis & voor niets beluisteren. Dat komt doordat de gedichten tot het publieke domein behoren, ze zijn van u en mij.

Wie het beluisteren van een hele dichtbundel iets teveel van ‘t goede vindt, kan nog elders terecht, want daar kun je dat ene gedicht horen en alleen maar dat.

Dat je die verzen kunt beluisteren meld ik niet zomaar, Vachel Lindsay was immers van mening dat gedichten gezongen moeten worden, of gechant. In die opnames is daar niet veel van te horen, vind ik, maar ’t is dan ook niet Lindsay zelf die ze declameert. Spijtig, want ‘s mans foto bij dit stukje geeft ons een idee hoe hij daarbij tekeer kon gaan.

De zin die boven het gedicht tussen haakjes staat is van Vachel Lindsay zelf. Dat hij hoopt dat de socialisten alsnog koningshuizen gaan onttronen lijkt vandaag ietwat van de pot gerukt, maar in 1915 was het dat al veel minder. In die tijd sleepten vorstendommen — Kaiser and Czar — miljoenen mensen de dood in, en toen moesten ook de socialistische teerlingen inderdaad nog geworpen worden.

Heeft het zin om dat gedicht vandaag in herinnering te brengen? Wel zeker, er zijn nog altijd muizen aan ’t werk. Je ziet ze niet, maar ze zijn er wel.

Flor Vandekerckhove

(°) Vachel Lindsay. Chinese Nightingale and Other Poems. 2005 (oorspronkelijk in 1917). Uitg. Bibliolife. 140 p.

Aangezien het werk van Lindsay tot het publieke domein behoort zijn al de gedichten van deze bundel ook gratis te lezen en te downloaden op http://www.gutenberg.org/ebooks/592.

En route

(Foto Michiel Hendryckx)

De tram zit vol volk dat tijd zat heeft en toch gehaast is. Een vrouw eist een zitplaats op, ze is tachtig. Een vrouw weigert haar plaats af te staan, ze is zeventig. Een jongen kijkt op zijn telefoon naar schoenen, waarna een gesprek volgt over schoenen. Velerlei plastic muziekjes laten weten dat er berichten zijn. Ik richt de blik naar buiten, maar mijn oren blijven helaas binnen. Kinderen blèren, ouderen klagen, ze zijn tachtig of zeventig, ijzer schuurt op ijzer, mannen grommen, vrouwen grommen een octaaf hoger, kinderen grommen zoveel hoger dat het joelen heet. Een vrouw roept dat haar tas tussen de deur zit en dat alles kapot is.

Ik heb er genoeg van. En zo komt het dat ik me onverhoeds in Blankenberge bevind. Uit de tram breng ik slecht humeur mee. Dat die stad veel weg heeft van een overvolle tram helpt ook niet.

Ik trek me terug in een expositieruimte. Daar hangt werk van fotograaf-auteur Michiel Hendryckx (°1951), die mij ooit, en wel hier, in mijn jonge doen gefotografeerd heeft. Michiel is, lees ik, rusteloos, altijd in beweging. Op reis, ook in zichzelf. Voor altijd, en route. ‘t Is iets wat ik met hem gemeen heb, zij het dat mijn route dichter bij huis ligt. De fotograaf, zegt de tekst ook, rijdt graag verloren. Zelf loop ik al verloren om de hoek. Hendryckx is een kosmopoliet, ik ben een dorpeling. Vanaf zijn pensionering ‘maakt Hendryckx alleen nog de beelden die hij – bij manier van spreken – in zijn huis graag aan de muur wou zien.’ Ik heb dat ook, ik schrijf alleen nog stukjes die ikzelf graag lees.

Michiel en ik groeien op aan de kust. We delen ervaringen van die streek, zoals deze die ik van zijn website pluk: ‘De klapdeur tussen het restaurant en de keuken was de grens tussen het hoofse en het vulgaire. De klanten werden in de keuken met de meest gortige bewoordingen omschreven en eens de klapdeur voorbij, was er van die commentaar niets meer te merken.’ Ons moet ge geen muilen leren trekken.

Ik bekijk de foto’s. Ik weet niet of hij ’t graag zal lezen, maar hij bekijkt de dingen op een surrealistische manier. Veel van die beelden laten me aan René Magritte denken. Hieronder confronteer ik enkele werken van die twee met elkaar.

Daarna moet ik de tram naar huis nemen. Deze keer valt de rit me niet zwaar. Dat komt door de foto’s die ik gezien heb. Of door het ijsje dat ik daarna genuttigd heb.

Flor Vandekerckhove↗︎

Michiel Hendryckx. En route. Nog tot zondag 30 september in De Meridiaan, Casinoplein 9 in Blankenberge. Er is een kleine, fijne catalogus te koop: 15 €. Op 14 augustus is er om 19 uur een meet & greet met de fotograaf.

(— Telkens: links Magritte, rechts Hendryckx. —)

Waar is Sokètje (II)

1965 in Nijlen. Sokètje is nummer 4. — 1. Chris Stuyts (†); 2. Marc Loy; 3.Gilbert Boey; 4. José (?) Johan Decramer a.k.a. ‘Sokètje’; 5. Ivan Schamp; 6. Roland Vanmassenhove(†); 7. Jan Vangeluwe; 8. Koenraad Levecke (†); 9. Flor Vandekerckhove; 10. Lucien Leroy; 11. Erik Poppe; 12. Willy Versluys; 13. Hugo Pauwels; 14. Daniël Crabeels; 15. Bert Tas; 16. Serge Schout; 17. Paul Vangeluwe; 18. Lucien Geryl.

EIND JUNI 2018 begin ik aan een zoektocht naar een makker waarvan ik me alleen de bijnaam herinner, Sokètje. Wie dat stukje↗︎ leest is niet verwonderd dat ik hem niet vind, de gegevens zijn schaars. Toch valt 1 en ander te rapporteren. 

Er zijn er wel meer die zich Sokètje herinneren. Erik Poppe (op de foto onder nr 11): 

‘Ik herinner mij Sokètje zeer goed: een bijzonder sympathieke gast die, zoals je terecht schrijft, zich direct in onze groep thuis voelde. Wat ik mij nog ‘t meest herinner is zijn fiets: bijzonder was dat die een soort ossenkopstuur had (nu is dat gemeengoed, maar toen absoluut een bezienswaardigheid). Met twee paar remmen! Op die manier kon hij altijd remmen, waar hij het stuur ook vasthield. Had hij zelf gemonteerd, weet ik ook nog. Volgens mij had hij zijn bijnaam te danken aan het Franse soquet, het gedeelte van de lamp. Waarom we hem die bijnaam gaven, weet ik niet, maar vermoedelijk had het met zijn technische vaardigheden te maken. Ik heb hem later niet meer gezien, want hij verdween even plots als hij gekomen was. Maar die ‘freins’ op zijn fiets ... ja, dat was toch geniaal.’ Ook Francine Kerkaert herinnert zich die jongen: ‘Sokètje herinner ik me goed, hij woonde ergens aan het kapelletje. Ineens was hij daar en plots was hij weer weg.’

’t Oostendse College, waar Sokètje school liep, doet ook een duit in het zakje, maar die helpt ons helaas niet vooruit: 

‘Onze data worden "slechts" 30 jaar bijgehouden. Bijgevolg hebben wij geen documentatie / resultaten van leerlingen van 1968.’

Dan komt onverwachts dit briefje van Marc Loy (op de foto, nr 2). Hij is journalist en schrijft me: 

‘Misschien is er een lichtpuntje. Ik interviewde onlangs Patrick Moenaert, oud-burgemeester van Brugge. Als ik me niet vergis heeft hij Sokètje in Oostende als klasgenoot gekend.

‘Spijtig’, zegt die oud-burgemeester me, 

‘maar ik weet alleen dat Sokètje plots overgewaaid kwam, ten hoogste tijdens de twee laatste jaren van de humaniora. Hij was een prima gast. Zijn naam ken ik niet meer. Maar…’ voegt hij eraan toe, ‘advocaat Danny Crabeels kan u wellicht helpen.’ Enkele dagen later volgt er nog meer post van Moenaert: ‘De kwestie boeit me. Laat je me iets weten als je meer verneemt? Dank. Patrick.’

Crabeels (nr 14 op de foto) antwoordt: 

‘Sokètje was thuis in Roeselare onhandelbaar geworden, en werd daarom naar Bredene gestuurd, waar hij in het huisje van weduwe Blanckaert verbleef, een familie van campinguitbaters. Zijn naam is Decraemer en zijn voornaam José, maar dat laatste ben ik niet zeker.’  

Vandaar dat ik mijn vraag — Waar is Sokètje? — kan verfijnen. Ik laat die thans wereldwijd als volgt weerklinken: Waar is (José?) Decraemer, door ons Sokètje genaamd? En heette hij wel José? 

Flor Vandekerckhove↗︎

 

— Johan Decramer, a.k.a. Sokètje. —

Een schip vergaat, honderden kijken machteloos toe

In die tijd was de fotografie niet voldoende ontwikkeld om in zo’n weer op grote afstand plaatjes te schieten. Er werd beroep gedaan op tekenaars om de ramp te verbeelden. Dat resulteerde in deze naïeve prent waarin we links het scheepje zien en twee vissers die in de mast kruipen. rechts op de inzet, boven het Westerstaketsel, staat de foto van de omgekomen schipper De Groote. (Prent uit de collectie van wijlen Omer Vilain.)

Op 12 maart 1906 woedt er een verschrikkelijke storm over de kust. In zijn Groot Oostendsch Liedtboeck (°) beschrijft Jef Klausing↗︎ die als volgt: 

‘Het staketsel kwam bij het hoge tij onder de golven, de baren sloegen over de zeedijk, de visserskreek liep over: het water stroomde in de straten en liep tot in de handelsdokken.’ 

De rol die facebook & twitter vandaag speelt, werd toentertijd door liedzangers↗︎ vervuld. Een van hen twitterde aldus: 

‘Een wreed tempeest was moordend losgebroken / Bij menschen heugnis nooit ontstaan…’  

Dat belette Oostendenaars niet om te gaan kijken, integendeel: 

‘De mensen op de zeedijk zagen een visserssloep met het noodsein in de mast ten westen van de Stroombankboei, rechtover het Kursaal, die in grote nood verkeerde. Twee bemanningsleden waren in de mast gekropen. Intussen was het schip aan ’t zinken, een man viel uit de mast, de andere ging onder met het zinkende schip.' 

De toeschouwers verwittigden de reddingsdienst die… verstek liet gaan:

‘Het duurde tot 17,40 u., veel te laat, vooraleer de staatssleepboot met de reddingsboot op tui de haven verliet. Het vaartuig was onder de ogen van de honderden toeschouwers op de zeedijk, in het zicht van de haven, met man en muis vergaan. (…) Pas na enkele dagen kon men vaststellen dat het hier ging om de O.233 De Matigheid van eigenaar/stuurman Rudolf De Groote en dat er vijf slachtoffers waren.’ 

Vlak voor de ogen van de Oostendenaars waren Rudolf De Groote, Prosper Steenkiste, Pierre Vilain, Joseph Bly en Joseph De Coninck de verdrinkingsdood gestorven.

In mijn collectie knipsels vind ik een krantenstukje waarin de volkskundige auteur Omer Vilain aan de ramp herinnert: 

‘Normaal gezien moest de reddingsboot bij zwaar stormweer stand-by liggen. Hierbij moest de bemanning ervoor zorgen dat er constant voldoende stoom op de ketel zat zodat het stoomschip —zo nodig— meteen kon uitvaren. Maar dit was nu duidelijk niet het geval (…) de mannen zaten in een café aan de Visserskaai.’ (°°) 

Het veroorzaakte de nodige commotie. De mannen van de staatssleepboot werden ontslagen.

Flor Vandekerckhove

(°) Jef Klausing. Het groot Oostendsch liedtboeck. 1991. Uitg. Emiel Decock. 606 p.
(°°) Omer Vilain over de tijd van toen. Vissersboot verging voor de ogen van veel Oostendenaars. De Zeewacht. De datum ontbreekt; wellicht in de editie rond 12 maart 1996.

[In de blog De Laatste Vuurtorenwachter dateert dit stukje van 2018. In 2021 redigeer ik het opnieuw ten behoeve van de FB-groep Oostendse verhalen.]