Het gelaat van elckerlijc

In wijzerzin, startend bovenaan links — Annie Vanhee. Vader. 2020. Olie op doek, 100 x 70 — Kazimir Malevitsj. Boeren. ca 1930 — Marijke Vandekerckhove. Zonder titel. 2020. — Carolyn Drake. Zonder titel. (Uit ‘Knit Club’, 2020.) — Roger Raveel. Zelfportret van het vierkant. Acryl op papier. 59 x 44 cm.

Tijdens mijn uithuizigheid komt Annie Vanhee m’n kat Polleken voederen. Meestal vergeet ik haar ervoor te danken, maar deze keer overstijg ik mijn luie zelf in een stukje over haar nieuwe reeks schilderijen. Let wel, dat stukje zou er niet komen — zo groot is mijn dankbaarheid ook weer niet — mochten die doeken me niet bevallen, maar deze Vader maakt toch wel grote indruk op me.
Voor de reeks laat Vanhee zich inspireren door fotootjes uit het familiealbum, zo ook voor dit olieverfschilderij. Ik denk dat er destijds van al onze vaders zo’n foto gemaakt werd: een portret als jongeman, traditie die met de generatie babyboomers ophoudt te bestaan — vanaf dan ontstaat er een fotografisch portrethiaat tussen de plechtige communie en de trouwplechtigheid.

Annie transponeert het beeld op indrukwekkende wijze. Dat bereikt ze mede door het gezicht weg te schilderen. Naar eigen zeggen drukt ze daarmee haar spirituele filosofie uit. Wie daar meer over wil weten verwijs ik naar haar FB-pagina waar ze die dingen boodschapperig uitdraagt. Belangrijker is dat het schilderij ook zonder die spirituele uitleg ‘werkt’.

Een gezicht neutraliseren, het gebeurt niet weinig in de beeldende kunsten. Kazimir Malevitsj schildert meer dan eens gezichtsloze boeren en ook hij lardeert zijn werk met spiritualiteit. Als ik even mag meesmuilen: net als Annie Vanhee heeft hij er een ferme dosis Blavatsky op zitten (waarbij ik die madame als metafoor gebruik voor ‘al dat soort dingen’). Elders lees ik dat Malevitsj’ gezichtsloze boeren de collectivisering van het platteland onder Stalin aanklagen. Maar ik vind ook een quote van de meester die de kwestie in het schilderij zelf legt: ‘Een gezicht op een schilderij is een jammerlijke parodie op het leven.’ Anders gezegd: had Annie Vanhee het gezicht overgenomen, dan zag je daar nu haar vader staan, in een parodie op 't leven. Zoals ze ’t nu gedaan heeft, staan daar alle vaders… en dat in al hun afstandelijke ongenaakbaarheid.

Nooit heeft Malevitsj meer weggeschilderd dan in zijn Wit op wit. En van daar is het maar een kleine stap naar Zelfportret van het vierkant van Roger Raveel, waarbij de meester samenvalt met zijn werk: diens beroemde vlak neemt de plaats van zijn gezicht in. Neen, ik denk niet dat Raveel veel Blavatsky heeft gelezen.

Wie dat misschien wel gedaan heeft, zijn de dames van een raadselachtig vrouwencollectief in het zuiden van de Verenigde Staten. De leden dragen maskers en hullen zich in mysterie. Een vrouw poseert met gips op het gelaat, klaar om in het collectief te verdwijnen. (Uit ‘Knit Club’ van Magnum-fotografe Carolyn Drake, 2020.) 

Je kunt het gelaat overschilderen, je kunt er gips op leggen… Je kunt het ook overplakken, zoals Marijke Vandekerckhove hier doet. Daarover ga ik evenmin uitweiden, niet omdat ik vrees dat Marijke iets met Blavatski heeft, maar omdat je er zelf over kunt nadenken als je in onze Weggeefwinkel haar (en ook mijn) Zelfonderzoek bestelt. Het boekje (e-boek, PDF, 46 pp) is gratis. Je hoeft alleenlijk een mail te sturen naar liefkemores@telenet.be.

Flor Vandekerckhove