A rose is a rose is a rose, maar deze kam is geen kam

Links: Schilderij René Magritte. De persoonlijke waarden. (1952), Olieverf op doek, 77,5 x 100 cm. Rechts: Via Celmins. Untitled (Comb)↗︎,  Sculptuur, (1970) Email op hout. 190.5 × 37.15 × 6.03 cm.

In de fifties koopt een Amerikaanse kunsthandelaar Magrittes doek De persoonlijke waarden (1952) en klaagt er vervolgens over dat het tableau hem ziek maakt. Hij vraagt of René Magritte iets meer wil vertellen. Magritte legt die mens uit dat het schilderij een onderzoek is naar machtsverhoudingen en sociale krachten, ’t is, zegt hij, een demonstratie van de absurditeiten van het kapitalisme. 't Is maar normaal dat je daar ziek van wordt, voegt hij eraan toe.

De kam is voor het kammen van haar, hij wordt gemaakt, hij wordt verkocht, enz. Op mijn schilderij heeft de kam (net als andere voorwerpen) precies dat ‘sociale karakter’ verloren; het is een voorwerp geworden van nutteloze luxe, dat de toeschouwer een ‘hulpeloos gevoel’ kan geven, zoals u zegt, of hem zelfs ziek maakt. Nu, dat bewijst hoe effectief dit schilderij is. (°)

De Amerikaan heeft een schilderij gekocht dat dingen uitbeeldt die geen enkel nut hebben; hij leert het onderscheid tussen ruilwaarde en gebruikswaarde kennen; zijn visie op ‘schoonheid’ wordt in vraag gesteld (a rose is a rose is a rose, maar deze kam is geen kam), hij ziet een wereld die van zichzelf vervreemd is… Magritte weet waarmee hij bezig is. In 1939 geeft hij een lezing die aanvangt met ‘Dames, heren, kameraden’. (Enkele kunstminnaars verlaten haastig de zaal.) In die lezing vallen de namen van Marx, Nietzsche, Lenin, Valéri, Breton, Duchamp, Ernst, Baudelaire en Poe. De schilder kent zijn klassiekers.
Magritte is van oordeel dat het kapitalisme onze persoonlijke waarden op een kwalijke manier doordrenkt. ’t Is inderdaad iets wat we allemaal ondervinden, maar niet altijd opmerken omdat we 't gewoon gemaakt zijn. Dat laatste kun je niet zeggen van Magrittes schilderij. Van mijn eigen ervaring terzake getuigt m’n gedicht Een kamer vol persoonlijke waarden, geïnspireerd door en genoemd naar Magrittes doek. In het gedicht laat ik mijn woorden uitwaaieren over 'de marktwaarde van een vriendschap'. U kunt het hier↗︎ lezen en er daar↗︎ naar luisteren.
Flor Vandekerckhove↗︎

(°)  Het citaat komt uit Alex Danchev, afgewerkt door Sarah Whitfield. Magritte. Een leven. Vertaald door Alex van Ginneken. 558 p. Uitg. Unieboek / Het spectrum A’dam. 2022.

Wie ‘op Facebook zit’, moet daar eens naar Flor in spoken word kijken. Daar hoort ge mij m’n verhalen en gedichten declameren, ondersteund door passende beelden en muziek. Wie 'op Facebook zit', klikt hier↗︎.