Op zoek naar de bron

Visserskapel Bredene. De inmiddels verdwenen waterput staat links op de foto.  Ook dat water werd ingezet tegen oogziekten.

Water dat aan de grond ontspringt, het heeft iets.  Een oase, bron, fontein of waterput… Het zijn plaatsen waar men verpoost.  Je rust er even uit, je geniet er van verkwikkend water.  Komt het daardoor dat er zoveel kapellen, kerken, abdijen en andere katholieke artefacten naast waterputten gebouwd werden?

In de kerk van Nijvel bevindt zich bijvoorbeeld een St.-Gertrudisbron. Het water ervan heet helend te zijn. Er zijn ook veel St.-Willibrordusputten; de encyclopedie somt er eenentwintig op. Water uit zo’n put wordt her en der gebruikt tegen koorts, verlamming en oogziekten. In Gistel werd er zelfs een abdij naar een put genoemd, Ten Putte, en ook dat putwater is goed om er oogziekten mee te lijf te gaan (alsmede om schuinsmarcherende echtgenoten weer op ’t rechte pad te krijgen).

Tot daar het spreekwoordelijke topje van de ijsberg, want het aantal heilige bronnen & putten in ons land is alleen maar indrukwekkend te noemen. De inventaris levert hieronder meteen de langste voetnoot uit de Nederlandse literatuur op.

Al die waterputten die naar heiligen genoemd worden, dat kan geen toeval zijn. En dat is het ook niet. Veelal blijken ze al vóór de kerstening heilige plaatsen geweest te zijn.

Dat valt gemakkelijk te verklaren.  Alle religie stamt voort uit voorouderverering. Plekken die water produceren zijn heilig, want ze staan in verbinding met de voorouders die begraven werden in de aarde waaruit dat water ontspringt.

De missionarissen waren wel katholiek maar zeker niet dwaas. In plaats van die heidense plekken letterlijk te verketteren, maakten ze er katholieke heiligdommen van. Ze namen de boel over. Ze zetten er de naam van een heilige op of van zichzelf, zoals de bijzonder voortvarende Willibrordus met zijn eenentwintig putten.

Al de bovenstaande kennis heb ik vergaard in een zoektocht naar de echte oorsprong van de Bredense visserskapel. De legende zegt dat daar aan het begin van de achttiende eeuw een mariabeeldje gevonden wordt. Tot drie keer toe wordt het naar de kerk gebracht en elke keer weet het te ontsnappen om weer op de oorspronkelijke plek gevonden te worden.  Maar waarom dáár? Waarom op die onherbergzame plaats, in een toen nog woeste uithoek?

Het raadsel werd opgelost toen mijn postkaartencollectie aangevuld werd met een beeld van die visserskapel waarop een… waterput te zien is.  Die is daar nu niet meer omdat er een straat overheen gelegd werd, maar die put ligt wel degelijk aan de oorsprong van de visserskapel. Katrien Vervaele heeft het erover in de website waarop ze Noordzeeverhalen sprokkelt:  ‘Aan het water van die put werden trouwens miraculeuze eigenschappen toegedicht. Het bracht naar men zei soelaas en zelfs genezing bij oogziekten. De bedevaartgangers maakten een knoop in hun zakdoek, doopten de tip in het water en depten er hun ogen mee. Voor andere kwalen werd aangeraden om van het water te drinken. Menig bedevaarder vulde dus een flesje om mee naar huis te nemen.  Geleidelijk aan vervuilde de put, kwam vol stenen en ander afval te liggen en werd uiteindelijk, in 1936, gedempt. Maar het idee bleef leven dat een bezoek aan het kapelletje een geneeskrachtige uitwerking had.’

Flor Vandekerckhove

Heilige putten en bronnen in Vlaanderen: AFFLIGEM (HEKELGEM) - OLVr ter Kluizen bron met kapel in Hekelgem bij de abdij van Affligem; AMPSIN – St.Pancratiusbron; ANHEE (Warnant) – St.Pancratiusbron; ALDENEIK (L, bij Maaseik) – St Annakerk en Willibrordusput; ALVERINGEM – Putje van Sint Audomanus; ASSE (Brabant) – Kruisbron; BALEN – Sint Odradabron; BEERSEL – Put van St.Blasius; BERG-TONGEREN  – St.Martinusbron; BEVEL bij Herenthout – Kruiskensberg; BEVERST – St.Gertrudisbron; BINKOM – Sint Rochusbron; BOUTERSEM – OLVr van Sterrenborne bron met kapel; BORGLOON – St.Gertrudisbron; BORNEM (Luipegem) – OLVr Kapel met mooie bron; BORSBEEK – Theunisbron; BRAKEL – in het Brakelbos; BRUSTUM (bij St Truiden) – Clovisbron; BURST – Sint Elooibron met kapel; CELLES (HAI) – St Hadelindisfontein; CRAS-AVERMAS – St.Laurentiusbron; DIEGEM – Putje van St.Cornelius; DIKKELVENNE – St.Christianabron; DILBEEK – St.Alenabron met kapel; DORMAAL – St.Martinusbron; DREHANCE (bij Dinant) – St.Genovevabron; DRIESLINTER (VLB) – Waarbron; DWORP – Zevenbronnen; EKSAARDE – Heilige Kruiskapel met bronput; ELIKSEM – St.Martinusbron; ELLIKOM – Heiligenputje van St.Harlindis en St.Relindis; ELZERINGEN (bij Lennik) vlakbij de Assesteenweg; EMBLEM -St.Gumarusbron; FINNEVEAUX  – St.Clemensbron; FOSSE (Verviers) – St.Remaclusbron; FOULENG – St.Clemensbron; GALMAARDEN – Houwerick-bron (Houweik : Keltische sacrale eik)  Galmaarden ( = Gol-mer : zwarte moeder ); GEEL-ZAMMEL – Sint Dymfnabron; GENT (Klein Begijnhof) – St.Godelieveput; GERAARDSBERGEN – Oudenberg met verschillende bronnen; GERDINGEN (Limburg, omgeving Bree) – Heilig Springske achter het kerkje; GISTEL – Sint Godelievebron; GRIMBERGEN – St.Elooi Put; GROOT-BIJGAARDEN – St.Wivinabron met kapel; GUTSHOVEN – St.Mauritius bron van de drie Moren; HAALTERT – Horiksput, St.Gancericus; HALLE-BOOIENHOVEN – Bron van St.Odulfus; HALLE bij Brussel – OLVrouw Basiliek met crypte en ooit bron en miraculeuze Zwarte Madonna; HALSTEREN – Sinte-Krijnsputje (St.Quirinus); HAM-SUR-HEURE  – St.Pancratiusbron; HAREN – St.Annabron (bij Brussel); HASSELT – St Quintinuskathedraal, waterput in meest zuidelijke sakristie; HELSHOVEN – Bron met kapel OLVrouw van de Blije Vrede; HENDRIEKEN-VOORT – St.Gertrudisbron; HERENTHOUT – OLVr Kapel van Smarten; HEVERLEE – Hertebron aan de Zoete Waters; HEVILLERS (tussen Brussel en Namen); HUISE – Bron van St.Adelardus van Corbie; ICHTEGEM – OLVr van Wijnendale bron met kapel; JAVINGUE – St.Stefanusbron; JEUK (gehucht Hasselbroek) – St Jobs en Cicindriabronnen; KAIN (Henegouwen) – aan Schelde Bron Saulchoir, fontaine Madame; KERNIEL – St.Odiliaput in de kloosterkerk Marienlof van Colen (hazelaar); KESSENICH – St.Martinusput, jaarlijks op ceremoniele wijze geveegd door de schutterij, eertijds gebeurde dit vlakbij de kerk aan een bron; KLUISBERG (OV) – Fontaine del Saul, Liefdesbron; KOERSEL – Bron met kapel Maria aan de staak; KOKSIJDE (Wulpen) – St Willibrordusputje; KORTENAKEN – OLVr van de Bellebron (koraaquae = bron-water ); KORTESSEM – Beetbornkapel  ( beet = waterader); KORTRIJK - Lourdesgrot met bron Paters; LAKEN – St.Annabron met kapel, ook genoemd “de fontein der vijf wonden”; LANDEN – in het Gitterdal een St.Gertrudisput; LANKLAAR (Mulhem) – St Jansbron; LEEFDAAL-BERTEM – Sint Veronabron; LEMBEEK – Sint Veronusbron; LEUVEN – St.Margarethaput in kapel in Sint-Margriete; LOBBES – St.Reinhildisput in de abdij van Lobbes; LOENHOUT – St.Quirinusputje met kapel; LOVENJOEL – Sint Ermelindisbron; MAILLEN – St.Martinusbron; MATAGNE -LA-PETITE  – St.Hilariusbron met kapel; MATER bij  Oudenaarde – Sint Amelberga; MECHELEN-BOVELINGEN – St.Annabron; MEERBEKE – St.Berlindusbron; MEERSELDREEF – Bron aan de Mariagrot; MELDERT – Sint Ermelindisbron; MONTENAKEN – Hellebron; NEDER-over -HEEMBEEK – St.Landrikusbron met kapel; NEUFCHÂTEAU (bij Verviers) – St.Laurentiusbron; NIJVEL – Sint Gertrudisput; OHAIN – St.Wivinabron; OORBEEK – St Jorisbron; OOSTAKKER – Bron aan Mariaheiligdom ; OPLINTER – St.Genovevabron; ORP-LE-GRAND – nog steeds borrelende St Adèlebron met kapel; ORVAL – Mathildebron; OVERIJSSE – Kellebron; OUDERGEM – St.Annaput; POEDERLEE – Bron bij Heggekapel; RANSBEEK – St.Landrikusbron; REBECQUES (Frans-Vlaanderen) – St.Winocusbron; REMERSDAAL – St.Heribertusbron; RIENNE – St.Pancratiusbron; RONSE – geneeskrachtige put in de crypte van de St.Hermeskerk; ROOSBEEK – St.Annaput; ROSMEER (L, bij Bilzen) – St Bertiliabron; SAINTES – St.Reinhildissput; SAINT-HUBERT – St.Hubertusbron; SCHAARBEEK – Minneborne in  Josafatpark; SINT-HUYBRECHTS-HERN – St.Hubertusbron; SINT-JOOST-ten-NODE – St.Judocusbron; SINT-LIEVENS-ESSE – Bron en kapel St.Livinius; SINT-LIEVENS-HOUTEM – St.Liviniusbron; SINT-MAARTENSVOEREN; SINT-MARGRIETE – St Margaretabron op kerkhof; SOIRE-SAINT-GERY – St.Pancratiusbron; SPA; STEENHUFFEL – St.Genovevabron; STEENOKKERZEEL – Sint Romboutsbron; TEMSE – Sint Amelbergabron met kapel; TERNAT – St.Gertrudisbron; TERVUREN – St.Gertrudisbron; TIEGEM (W Vl) – St Arnoldusbron; TIENEN – St.Martinusbron; TIENEN (gehucht Vianden) – St.Pancratiusbron; TORHOUT – OLVr van Wijnendale bron met bronhuisje; VERTRIJK – St Luciabron; VISSENAKEN – St Himelinusbron met kapel en St.Quirinusbron; VORST-LAAKDAL - St.Gertrudisbron met kapel op kerhof; VRESSE (Laforêt) : St.Agathabron; WAASMONT – St.Pancratiusbron; WAHA – St.Pancratiusbron; WAILLET – St.Pancratiusbron; WALSBETS – St.Pancratiusbron; WARLENCOURT les Pas (Frans-Vlaanderen) – St.Kilianuskapel met bron La Kilienne; WAVREILLE – St.Martinusbron; WEST-ROZEBEKE – OLVr van West Rozebeke fontein; WERCHTER – OLVr van Werchter bronput; WETTEREN – St.Gertrudisbron; WINTERSHOVEN; WITTERZEE – Hainebron, St.Martinus; WOMMERSOM – St.Gertrudisbron en thans verdwenen St.Quintinusbron; ZANDVLIET –St.Gertrudisput; ZEGELSEM – Monasterium Mariakluizen; ZEPPEREN – St Genovevabron.