Waarom het e-book moeilijk doorbreekt

Walter Benjamin volgens Joe Ciardiello⇲.

Wil je een meesterwerk van filosoof Walter Benjamin⇲ lezen? Het Kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid (°) is maar een muisklik⇲ van je verwijderd. Simpel comme bonjour! Maar waarom zou je dat in huis halen? ’t Is een boek uit 1936, valt daar vandaag nog iets uit te leren?

Volgens Benjamin heeft het kunstwerk een bijzondere uitstraling, een aura⇲. (°°) Moderne kunstvormen als film (tegenover toneel) en foto (tegenover een schilderij), zegt Benjamin, verliezen veel van die aura: het kunstwerk wordt verspreid in veel exemplaren, de afstand wordt kleiner, het is niet langer uniek. 

Kunst wordt in de moderniteit een massaproduct, de kunstenaar wordt een producent zoals iedereen. Charles Baudelaire verwoordt het goed in z’n prozagedicht Verlies van een aureool⇲. Daarin verliest een moderne dichter bij ’t oversteken van een boulevard datgene wat hem eertijds van de proleet onderscheidde, zijn aureool valt in de modder; in plaats van de verhevene met het aureool, wordt hij Jan met de pet. 

Wat Benjamin zegt, geldt des te meer voor deze digitale tijden. Digitale reproductie vernietigt aura als nooit tevoren. (°°°) Elitaire filmregisseurs verzetten zich bijvoorbeeld tegen dat auraverlies door een weigering digitaal te filmen, daarover schreef ik eerder al: Analoog versus digitaal: over de ziel van de dingen⇲. Zo vernietigen ook e-boeken de aura die nog aan het papieren boek kleeft, iets wat ik in de feiten onderzoek in Heb jij vandaag al aan een boek geroken⇲. 

A la Benjamin kun je zeggen dat een blog géén aura meer heeft. De blog is eindeloos reproduceerbaar en meteen voor elkeen toegankelijk; computers reproduceren meteen en tegelijkertijd hetzelfde kunstwerk. Als je, zoals ik, dan ook nog eens e-boeken gratis ter beschikking stelt, is er géén afstand meer tussen lezer en werk, er is geen ‘respect’ meer voor het kunstwerk, alle ‘heiligheid’ verdwijnt, de aura is weg. Mijn e-boeken hebben daardoor veel minder symbolische waarde dan een gedrukt boek dat met ‘echte literatuur’ geassocieerd wordt, waardoor ik zelfs niet tot het literaire veld gerekend word. 

Ook lezers accepteren het verdwijnen van de aura niet, er is een lezersverzet tegen het e-boek. Het papieren boek wordt daardoor een elitaire kunstvorm die zich onderscheidt van internetliteratuur. Het gedrukte boek krijgt alzo een 'cultwaarde', ’t wordt een object van verering, waarin lezers zeggen hun ziel te verliezen, nadat ze eerst eerbiedig aan het boek geroken hebben.

Daar tegenover staan zij die, zoals ik, de digitale (re)productie enthousiast omarmen. Begeesterd door de godin der zotheid⇲ aanvaarden ze het verlies van aura als een feit: beeldend kunstenaars op Instagram⇲, componisten op de Akai-Force⇲, muziek gedistribueerd via streamingdiensten, schrijvers zoals ik op de weblog en filmproducenten zoals Tony Garnett⇲ die hier⇲ zegt: ‘De barrières om verhalen op een scherm te vertellen zijn min of meer verdwenen. Wanneer ik begon was de kost immens. Er waren dure, complexe camera’s nodig die bediend werden door hooggeschoolde professionelen, die film gebruikten die in een laboratorium moest ontwikkeld worden. Enkele bedrijven bezaten alles, slechts enkele gepriviligeerden werden erin toegelaten en zij konden alleen maar filmen wat de corporaties hun toelieten. Nu kan zelfs een kind aan een tweedehands camera geraken en ermee filmen. Je kunt de film uitbrengen op een laptop en het op een server smijten waar miljoenen mensen hem kunnen zien… Mocht ik nu twintig zijn dan zou ik uitsluitend met het internet werken.’ 

Flor Vandekerckhove⇲

° Op YouTube staat een heldere introductie tot het boek:: www.youtube.com/watch?v=WqsyvK_2eYo

°° Een interessante afstudeerthesis over het begrip aura: An Maia Seurincks ‘Hedendaagse interpretatie van het begrip aura. Casestudy: Wim Vandekeybus’ (2007). https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/358/307/RUG01-001358307_2010_0001_AC.pdf

°°° Over het verlies aan aura in de digitale reproductie. Piret Viires. In Search of the Lost Aura. https://web.mit.edu/comm-forum/legacy/mit6/papers/Viires.pdf

De e-boeken (pdf) van De Lachende Visch zijn gratis. Mail erom (en vermeld de titel): liefkemores@telenet.be⇲.