Never trust the teller, trust the
tale. (D.H. Lawrence)
In een oude Nederlandse vertaling (*) begint het
verhaal De gedaanteverwisseling als
volgt: ‘Toen
Gregor Samsa op een morgen uit onrustige droomen ontwaakte, ontdekte hij dat
hij in zijn bed in een monsterachtig ongedierte was veranderd.’ Heb jij ooit zoiets meegemaakt? Neen? Ik wel. Dat was toen
ik als interim in de autoassemblage werkte. Ik hengelde naar een vast contract
en de ploegbaas verzekerde me dat ik op beide oren kon slapen. De volgende
morgen kreeg ik te horen dat ik mijn boeltje mocht pakken. Wat was er gebeurd?
Wie zal ‘t zeggen? Feit is dat ik de voorgaande dag een gerespecteerd
personeelslid dacht te zijn en ’s anderendaags als ongedierte buitengeborsteld
werd.
In
het gezin Samsa heeft men Gregor nodig om de familieschulden af te betalen. Maar kijk, onverwachts is Gegor van een soort hardwerkende Vlaming
in een mestkever veranderd, een die zijn bed niet uitgeraakt. Ik kan
’t niet laten om daarbij aan een burn-out
te denken en vraag me af of ’t verschijnsel in Kafka’s tijd al bekend was.
Moeder
klopt zachtjes op de deur, vader doet het met zijn vuist, zijn zuster vraagt of
hij iets nodig heeft. Bezorgd is men ook op het werk, want de chef komt kijken.
Wanneer Gregor eindelijk de kracht opbrengt de kamerdeur te ontgrendelen,
schrikken ze zich een hoedje, en da’s zacht uitgedrukt. Vader slaagt erin het ongedierte weer in de slaapkamer te jagen. Hoe moet het nu verder? ‘Al in den loop van den eersten dag legde
zijn vader zijn finantieelen toestand en vooruitzichten, zoowel aan zijn moeder
als aan zijn zuster bloot.’ Er is nog een beetje geld, maar niet voor lang.
Intussen slaagt alleen de zuster erin om voor Gregor te zorgen. Het is
duidelijk dat er ook bij haar een gedaanteverwisseling plaatsgrijpt: ‘De eerste veertien dagen konden zijn ouders
het niet over zich verkrijgen, bij hem binnen te komen, en hij hoorde dikwijls
hoe zij het huidige werk van zijn zuster hoog waardeerden, terwijl zij zich tot
dusver vaak over haar geërgerd hadden, omdat zij hun als een zoo goed als nutteloos
meisje was voorgekomen. Nu echter wachtten zij dikwijls beiden, vader en
moeder, voor Gregors kamer, terwijl zijn zuster daar opruimde, en nauwelijks
was zij er uit gekomen, of zij moest precies vertellen, hoe het er in de kamer
uitzag, wat Gregor gegeten had, hoe hij zich dezen keer gedragen had en of er
misschien niet een lichte vooruitgang te bespeuren was.’ Ze begint de zaken
in handen te nemen, ze verandert van een kind in een vrouw. De situatie van
Gregor daarentegen verslechtert. Om hun mestkever meer ruimte te geven halen
moeder en dochter diens kamer leeg. Gregor ziet het met lede ogen gebeuren:
‘Zij (…) namen alles weg wat hem lief was; de
kast, waarin zijn figuurzaag en andere gereedschappen lagen, hadden zij al
weggedragen; maakten nu de stevig in den vloer geklemde schrijftafel los,
waaraan hij als student aan de handelsschool, als mulo-scholier, ja zelfs al
als leerling van de lagere school zijn huiswerk gemaakt had (…)’ Hij probeert het laatste te redden wat aan zijn vorige
situatie herinnert, de ingelijste foto van een vrouw in bont, voorwaar een middenklassedroom,
maar door Gregors forfait valt het gezin pardoes uit die middenklasse en de
Samsa’s worden nu working poor: ‘Zij vervulden tot het uiterste wat de wereld
van arme menschen eischt; zijn vader haalde voor de lagere bankbedienden het
ontbijt, zijn moeder offerde zich op voor het ondergoed van vreemde menschen,
zijn zuster liep naar believen der klanten achter de toonbank heen en weer, (…)’
Het is de zuster die uiteindelijk het verdict uitspreekt: ‘Ik wil tegenover dit ongedierte niet den naam van mijn broeder
uitspreken, en daarom zeg ik alleen: wij moeten probeeren hem kwijt te raken.
Wij hebben al het mogelijke geprobeerd om het te verzorgen en te verdragen, ik
geloof dat niemand ons het geringste verwijt kan maken.’ Gregor moet
begrijpen dat er grenzen aan de solidariteit zijn, net zoals de werklozen
moeten begrijpen dat er een einde aan hun uitkering komt. Uiteindelijk legt
Gregor zich bij de feiten neer: ‘Zijn
meening over het feit, dat hij moest verdwijnen, was zoo mogelijk nog vaster
dan die van zijn zuster.’ (Als staaltje van vervreemding kan dat tellen.) Gregor
sterft en de ouders vinden dat het tijd wordt om voor de volwassen geworden
dochter een man te zoeken: ‘En het scheen
hun een bevestiging van hun nieuwe droomen en goede vooruitzichten, toen, bij
het doel van hun reis, de dochter het eerste opstond en haar jong lichaam
rekte.’
Flor
Vandekerckhove
(*) Franz Kafka, De
gedaanteverwisseling. Genius 1944. 88 ps. Het verhaal kan hier in PdF
gedownload worden.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten