Een filosoof op vakantie (°)

Links. Les vacances de Hegel (René Magritte, olie op doek, 60 x 50 cm, 1958). Rechts: bovenaan: portret van Hegel↗︎, 1831 (zegt Magritte: ‘nog een genie’). Onderaan: étude de recomposition, potlood op papier, 28 x 18,7 cm.).

Paul Nougé↗︎, theoreticus van het Brusselse surrealisme, verwittigt het publiek: 

Magritte is geen schilder in de betekenis die estheten daaraan geven, maar een man die schilderen gebruikt om ons werkelijk verbluffende ervaringen te geven die betrekking hebben op alle aspecten van het leven.

En wat zegt Magritte er zelf over? Over Les vacances de Hegel bijvoorbeeld, een werk uit 1958. 

Mijn laatste schilderij begon met de vraag: hoe kan ik een glas water zodanig tonen op een schilderij dat het niet onbetekenend zou zijn, of willekeurig, of arbitrair, of zwak — maar, laten we zeggen, als een geniale inval (zonder valse bescheidenheid.

Ik begon met het tekenen van veel glazen water, steeds met een markering op het glas. Na de 100ste of 150ste tekening breidde deze markering zich uit en nam de vorm aan van een paraplu. Deze werd in het glas geplaatst en uiteindelijk onder het glas.

Wat de exacte oplossing is voor de beginvraag: hoe schilder je een glas water met enige genie. Toen dacht ik dat Hegel (nog een genie) grote waardering zou hebben gehad voor dit object dat twee tegenovergestelde functies heeft: het niet willen van water (het afstoten) en tegelijk het willen van water (het bevatten). Hij zou ervan gecharmeerd zijn, denk ik, of erdoor geamuseerd (als met vakantie), en ik noem het schilderij: Las vacances de Hegel.

De biograaf van Magritte voegt daar nog aan toe:

Hegel was overigens niet de enige grote naam die op deze manier zo werd opgeroepen. Lenin zelf maakte vaak gebruik van een metaforisch glas water voor een dialectisch argument, zoals Magritte goed wist.

1958 is lang geleden, maar dan ook weer niet zo heel erg lang. Zouden er vandaag nog schilders bestaan, of bij uitbreiding, kunstenaars, die zich in hun werk over ’t denken van Hegel buigen? Of over de dialectiek van Lenin?
Flor Vandekerckhove↗︎

(°)  Alle citaten komen uit Alex Danchev, afgewerkt door Sarah Whitfield. Magritte. Een leven. Vertaald door Alex van Ginneken. 558 p. Uitg. Unieboek / Het spectrum A’dam. 2022.

P.S.: In de FB-groep René Magritte heeft Dean Gabar in ’t Frans gereageerd op dit stuk. Ik vertaal zijn reactie: ‘Inspiratie is een abstract begrip, onbekend omdat het in wezen irrationeel is. Veelal kan de auteur, temeer als hij surrealist is, na de voltooiing van het werk naar believen velerlei en gevarieerde redenen bedenken, soms leugenachtig, ze maken ten andere deel uit van het werk. Altijd willen analyseren, ontleden, ontrafelen is het kenmerk van gerechtelijke artsen die zichzelf verloskundige wanen.’

Wie ‘op Facebook zit’, moet daar eens naar Flor in spoken word kijken. Daar hoort ge mij verhalen declameren, ondersteund door passende beelden en muziek. Wie 'op Facebook zit', klikt hier↗︎.