René Magritte: ne schilder is een groep

Links: L’assassin menacé (150 x 195 cm) 1927. Rechts: Le mois des vendanges (130 x 162 cm) 1959.

Ne zanger is een groep dat zing ik en dat meen ik  

Een liedje zing je nooit alleen 

Wannes Van de Velde↗︎

VEEL van wat Magritte ons in zijn tableaus toont is op een bepaalde manier groepswerk. Zo is Paul Nougé↗︎ van fundamenteel belang voor Magrittes oeuvre. Nougé schrijft ‘scenario’s’ die Magritte op schilderijen uitbeeldt. Zo'n scenario gaat als volgt (°):

In deze kamer, te midden van een minimale hoop ondergoed, ligt een bijna naakte vrouw, een lijk van zeldzame perversiteit. Als die vrouw er niet lag, kon niets dit zo vredige interieur verstoren. Alles straalt rust en netheid uit: de vlekkeloze vloer, de opgeruimde tafel, een hoge piëdestal van donker hout. En met de sjaal zachtjes rond haar nek gedrapeerd, over haar schouder, over de verbijsterende wond, zou het een zekere inspanning vragen om je een afgehakt hoofd voor te stellen (…) In de gang aan weerszijden van de wijd geopende deur, naderen twee mannen, die het spektakel nog moeten ontdekken (…) De titel van dit alles zal zijn: de bedreigde moordenaar.

Magrittes L’assassin menacé beeldt dat scenario uit. Het schilderij is inderdaad de vrucht van een intense samenwerking van Magritte en Nougé: ne schilder is een groep.

Le mois des vendanges (De maand van de wijnoogst) dateert van veel later. De menigte bolhoedmannen die de kamer inkijkt, levert een scène op die om uitleg schreeuwt, maar die is er niet. Nougé neemt niet langer deel aan de surrealistische activiteiten. Van dat schilderij is geen voorafgaandelijk scenario bekend. Toch is ook dat doek aantoonbaar vrucht van samenwerking. Dat blijkt uit de film (°°) die Luc de Heusch↗︎ in 1960 over Magritte maakt. (°°) De Witte Raaf schrijft er in 2014 een stuk over: (°°°)

Een titel toekennen aan een werk is de ‘creatie ervan voortzetten’, beklemtoont de voice-over in de film. De titel was voor Magritte, aldus de Heusch in een interview, ‘deel van het beeld, voltooit het beeld en verleent er een aura aan. Ik filmde bijgevolg de zoektocht van Magritte naar titels.’ (…) We zien hoe Magritte en enkele vrienden – Camille Goemans, Marcel Lecomte, Louis Scutenaire en hun echtgenotes – zich in de woonkamer hebben verzameld rond het schilderij Le mois des vendanges (1959) om de titel ervan te bediscussiëren. De voice-over stelt dat ‘de titel een collectieve uitvinding is, die vrienden op sommige zondagen samenbrengt. Eerst wordt het beeld beschreven zoals het is. Een muur, een open nis in deze muur, vijfentwintig personages kijken naar binnen. Maar dat is slechts een manier van spreken. Spreken om de realiteit af te wenden. Want deze personages zijn noch voorbijgangers, noch getuigen, noch toeschouwers of luisteraars. Na de beschrijving nemen we afstand van de beschrijving. […] Een naam toekennen aan iets wat geen naam heeft, is niet het verklaren, maar wel het verder creëren. Een waarheid aan het licht brengen, uitvinden: Le mois des vendanges.’

Waarin dus letterlijk gezegd wordt dat de groep, in dit geval via het zoeken van een naam, het schilderij verder creëert. Ne schilder is een groep.

Flor Vandekerckhove↗︎ 

(°) Alex Danchev, afgewerkt door Sarah Whitfield. Magritte. Een leven. Vertaald door Alex van Ginneken. 558 p. Uitg. Unieboek / Het spectrum A’dam. 2022.
(°°) Luc de Heusch. Magritte ou la leçon de choses. 1960. De film (14,16 minuten) is volledig te bekijken of YouTube. De Portugese ondertitels neem je voor lief. www.youtube.com/watch?v=lAR2apTAQAw↗︎.
(°°°) Steven Jacobs in De Witte Raaf. Editie 170, juli-augustus 2014. René Magritte en Luc de Heusch: film en aanschouwelijk onderwijs↗︎.

Sinds kort is er op Facebook een pagina Flor in spoken word. Hij dient om de gedeclameerde versies van mijn verhalen beter kenbaar te maken. Wie op Facebook zit, klikt hier↗︎.