Hoe rood het rode model van René Magritte wel is

Drie versies van Magrittes Le modèle rouge.

Tussen 1935 en 1964 maakt René Magritte zeven versies van Le model rouge, Het rode model. Hij doet het in verschillende technieken, olie, gouache, tekening. Een van die versies schildert hij in 1937 op de muur van een interieur in Londen. 
Van zichzelf zegt Magritte dat hij niet schildert, maar nadenkt. Bij Het rode model denkt hij na over 'het probleem van de schoenen.’ Het resulteert in een fascinerend beeld. Magritte zegt er zelf over: (°)

Het probleem van de schoenen laat zien dat hoe de meest barbaarse zaken door de macht der gewoonte uiteindelijk als vrij respectabel worden beschouwd. Dank zij Le modèle rouge beseffen we dat de vereniging van een mensenvoet met een leren schoen eigenlijk een monsterlijk gebruik is.

Op sommige versies is er rond de schoenen enige rommel te zien, peuken, verfrommeld papier, munten… Magrittes biograaf meent dat:

Deze resten zouden opgevat kunnen worden als het bezinksel van de kapitalistische maatschappij, in welk geval de munten eer bewijzen aan Marx’ ‘gevoelloze betaling’ en het ‘monsterlijk gebruik’ een product is van de consumptiemaatschappij — die nog monsterlijker is dan we veronderstellen (…) Le modèle rouge zou dan bijna een allegorie kunnen zijn op het kapitalistische systeem en zijn groteske productie; op de plaats van de kunstenaar daarin, als een pion met superieure vermogens, een instrument van subversie, spot en ironiseren (…).

Le modèle rouge is het soort Magritte dat graag als grap afgedaan wordt, entertainment. Maar dit is wat kunstcriticus John Berger ervan zegt:

Het gaat niet om de briljante truc. Dat zou een mysterie om het mysterie zijn. Het punt is welke mogelijkheid/onmogelijkheid een dergelijke vondst overbrengt? Een gewoon paar op de grond achtergelaten laarzen zou slechts suggereren dat iemand ze heeft uitgedaan. Een paar afgehakte voeten zou geweld suggereren. Maar de afgelegde voeten-die-half-zijn-veranderd-in-laarzen brengen het idee over van een zelf dat zijn eigen huid heeft verlaten. Het schilderij gaat over wat afwezig is, over een vrijheid die afwezigheid is.

Magrittes biograaf haalt er Paul Nougé↗︎ bij, theoreticus van Magrittes werk, die over schilderijen als Le modèle rouge schrijft:

Of ze ons nu bekoren, verontrusten, beledigen of aanvallen, uiteindelijk is het altijd in het voordeel van ons bewustzijn. (…) Dat onze relaties met onze medemensen , en met onszelf, diep besmet zijn door de sociale condities die ons nu worden opgelegd, spreekt voor zich. Maar toch lijkt tot nu toe niemand te hebben opgemerkt dat deze perversie zich uitbreidt tot onze relatie met vertrouwde voorwerpen, die voorwerpen die we als trouwe dienaren opvatten, en die ons op sluwe en gevaarlijke wijze in hun macht hebben. Le modèle rouge is een waarschuwingskreet.

’t Is moeilijk om ons vandaag nog voor te stellen hoe heftig de schok was toen de wereld voor ’t eerst Le model rouge te zien kreeg. Nu het een bekend beeld is, kijk je daar met een glimlach naar. Uit ’t zicht verdwenen is de bijtende kritiek die Magritte alzo uit. Ten onrechte, en dat komt mede doordat de politieke inzichten van René Magritte in de loop der jaren — en niet alleen uit de kunstscene — weggegomd werden. Op het wereldwijde web ga ik op zoek naar versies van Le model rouge, nergens wordt de politieke context vermeld. Daarom is het goed dat er nog teksten bestaan die het werk van Magritte expliciteren, zoals deze van Paul Nougé, van Magritte zelf, van John Berger en van Alex Danchev die de magistrale biografie geschreven heeft, waaruit ik die citaten haal.

Flor Vandekerckhove↗︎

(°)  De citaten komen uit Alex Danchev, afgewerkt door Sarah Whitfield. Magritte. Een leven. Vertaald door Alex van Ginneken. 558 p. Uitg. Unieboek / Het spectrum A’dam. 2022. (op ps 305-306 en 312)

Wie ‘op Facebook zit’, moet daar eens naar Flor in spoken word kijken. Daar hoort ge mij verhalen declameren, ondersteund door passende beelden en muziek. En nu moet ge 1s goed luisteren: sinds kort speel ik die muziek zelf — ik die nooit eerder een instrument ter hand nam! — en wel op de strumstick↗︎, instrument waarvan ik tot voor kort nooit gehoord had. Wie 'op Facebook zit', klikt hier↗︎.