donderdag 16 november 2017

De man achter Lenin


Bovenstaand schilderij hangt in Sint-Petersburg, in een appartement dat ooit door de aangetrouwde familie van Stalin bewoond werd. Het is een doek van de Sovjetkunstenaar Michael G. Solokov (1897-1953) en het beeldt Lenin uit die van de trein stapt. Op 3 april 1917 komt de opperbolsjewiek thuis uit Zurich waar hij in Ballingschap geleefd heeft. Na een reis die hem doorheen oorlogvoerend Europa voert komt de trein uiteindelijk aan in het Finlandstation van Petrograd, toentertijd de hoofdstad van Rusland. De Britse auteur Catherine Merridale heeft over die treinreis een mooi boek geschreven. (°)
Het schilderij staat op de kaft van dat boek afgedrukt. Betere vlag om Merridales lading te dekken is nauwelijks te vinden.
Het is ook een bijzonder interessant doek, omdat het een schoolvoorbeeld van socialistisch realisme betreft: techniek en beeldtaal zijn eenvoudig, het tafereel valt gemakkelijk te begrijpen, het doek straalt optimisme uit, we zien de zogezegde werkelijkheid in haar evolutionaire ontwikkeling.
Dat ‘zogezegde’ staat daar natuurlijk niet toevallig. Want ook dit zijn kenmerken van het socialistisch realisme: kunst is propaganda en een kritische houding tegenover Stalin is onmogelijk.
— Een parodie op het socialistisch realisme. De man achter
Lenin is mijn grootvader Edmond Vandekerckhove. —
Wat in dit geval met de realiteit strookt is dat Lenin en zijn medereizigers bij aankomst in het Finlandstation een warm onthaal krijgen. Maar een interessant detail levert de man die achter Lenin afgebeeld wordt. Wat zegt auteur Catherine Merridale over hem? ‘Afgezien van Lenin is er nog één andere figuur die de toekomst recht in de ogen mag kijken. Zijn blik boort zich door het duister van de trein, zijn donkere snor laat er geen misverstand over bestaan wie dit is (…) Zonder zich iets aan de ongemakkelijke feiten te laten liggen, heeft Solokov Stalin te midden van de illustere passagiers afgebeeld. De schilder heeft Stalin zelfs — alhoewel de latere dictator zich helemaal niet in Lenins wagon bevond — een trede boven wijlen de leider neergezet, waarmee hij de suggestie wekt dat deze man Lenins mentor of gids was. In de jaren dertig waren zulke verdraaiingen van de werkelijkheid niet ongewoon.’
In de werkelijkheid staat Stalin niet achter Lenin, hij is met die trein ook niet meegereisd. Maar wie staat daar dan wel? Vandaag is de techniek — in dit geval Photoshop — voldoende ontwikkeld om de stalinistische vervalsing te parodiëren. In het detailbeeld dat ik hiernaast plaats valt duidelijk mijn grootvader, Edmond — Mongsje — Vandekerckhove te herkennen. En mijn grootmoeder maar denken dat hij in het café van Alida zat!
Flor Vandekerckhove

[Elders in de blog staat nog een bespreking van zo’n socialistisch realistisch schilderij. Het betreft 'Nieuw Moskou' van Joeri Pimenov en het staat hier.]


(°) Catherine Merridale. Lenin in de trein – De reis naar de revolutie. 2016. Nieuw Amsterdam Uitgevers. 288 pp.

Geen opmerkingen: