Loftsocialisten

In Duitsland heten ze de Toskaner Fraction omdat die streek hun favoriete vakantiebestemming is; in Engeland worden ze naar hun favoriete drankje genoemd, the champagne left; ook in de VS kennen ze het fenomeen en daar heet het 5th Avenue Liberals (de Dansartvlamingen van New York als het ware) en in Frankrijk spreekt men van de gauche caviar.

Loftsocialisten!  Je vindt ze dus overal, behalve misschien in Wallonië, want in De Standaard van 14 juni schreef Paul Magnette een interessante column waarin hij zegt te weten waarom de PS in Wallonië stand houdt.  De totale afwezigheid van loftsocialisten zou een deel van de verklaring zijn.

Zelf dacht ik dat loftsocialist een scheldwoord was, en Paul Magnette vindt dat waarschijnlijk ook, maar Laurent Joffrin (°1952) ziet dat anders.(*)  Het betreft, zo meent hij, een waardevolle sociale categorie.  Hij geeft er een definitie van: ‘La “gauche caviar”, c’est la fraction progressiste de la classe dirigeante, celle qui agit de concert avec les classes dominées.’.  Want ja: ‘Il y a une gauche qui ne vient pas du monde des défavorisés, qui vit aux côtés des riches et des puissants mais qui joue un rôle subversif dans le mouvement de l’histoire.’ 

Je vindt ze niet alleen overal, ze zijn er ook al altijd geweest.  Voorlopers zouden de gebroeders Gracchus zijn die in het oude Rome een landbouwhervorming wisten door te voeren die tegen de belangen van de aristocratie inging, de klasse waartoe zij zelf behoorden.

Laurent Joffrin vindt het verschijnsel terug in de Franse revolutie. In het complot dat Babeuf organiseert om Robespierre links te passeren, noemt Babeuf zichzelf ‘een Gracchus’: ‘On date généralement de ce complot de 1797 l’origine du mouvement ouvrier, qui se fonde sur l’injuste inégalité des classes pour remettre en cause la propriété privée.  Ainsi les précurseurs du socialisme prirent-ils le nom de deux aristocrates romains pour parreiner leur mouvement: déjà la gauche caviar faisait école.’

In zijn boek overloopt Joffrin tal van namen uit de geschiedenis en de actualiteit om te kijken wie er al dan niet toe gerekend mag worden: Blum, Mitterand, Galbright, BHL, Emile Zola, Alain Minc, Victor Hugo, Keynes, Alain Finkielkraut, Albert Camus. Ze passeren allen de revue en die lijst is verre van volledig.   Ook instituties waarin de Franse loftsocialisten goed gedijen worden besproken: Le Monde, Arte, Libération en Le Nouvel Observateur waarvan Laurent Joffrin zelf tot voor kort de directeur was.  Want ja, Joffrin behoort zelf tot de gauche caviar en hij is er nog trots op ook.

Het gaat niet over alleenstaande gevallen.  Uiteraard zijn er altijd al individuen geweest die zich onafhankelijk gedroegen (de anarchist Kropotkin was een vorst!…), maar de gauche caviar bestaat niet uit een aantal geïsoleerde individuen.  Het is een maatschappelijke groep, een sociale laag, het is de ‘fraction progressiste de la classe dirigeante’.  Ze onderscheidt zich als groep van de rest van de bevolking: haar keuze is individueel en komt niet voort uit de logica van het eigen- of klassenbelang.  Ze handelt zelfs tegen de belangen van de eigen klasse in; maar de loftsocialisten worden wel voortbewogen door ambitie.  ‘Toujours l’ambivalence de la gauche d’en haut, qui se mobilise pour un idéal mais n’oublie jamais qu’elle a été formée avant tout aux jeux du pouvoir.’; ze handelen voor rekening van ‘de gewone man’, maar hoeden er zich wel voor om zelf zo’n gewone man te worden: ‘Elle ne vit pas parmi les pauvres et évite soigneusement les vocations extrémistes; en je vindt ze niet bij extreem links: ‘Elle croit à la réforme non à la révolution’.  Het gaat er hen om de sociale orde te verbeteren om ze te kunnen behouden.

Valt er inmiddels een balans op te maken van de politieke werking van de loftsocialisten? Volgens Joffrin oogt die balans positief: ‘Quel est le bilan de cette gauche où la gauche caviar, on l’ a vu, à joué un rôle important? Osons le dire: pas si mauvais. Bien sûr, l’espérance de l’utopie socialiste a été trompée.  Non, la gauche réformiste, bourgeoise, n’a pas construit, par étapes, la société idéale dont rêvait Jaurès, dont parlait Blum en que Mitterrand encore promettait dans les années 1970.  Il a fallu admettre, après le “tournant à la rigueur” en 1983, que le capitalisme, in fine, resterait debout.  Et même qu’il se développerait en dépit du gouvernement de la gauche, voire avec lui.  Le socialisme, donc, ne serait pas un autre système mais seulement une autre modalité du même système.’

Ondanks die positieve balans heeft de gauche caviar een slechte naam gekregen.  Dat gebeurde door een ommezwaai die hij vanaf 1990 dateert. De loftsocialisten begonnen toen, volgens Joffrin, een grote denkfout te maken. Ze hadden altijd al geografisch gescheiden van het gewone volk geleefd (in lofts bijvoorbeeld), helaas gingen ze er vanaf 1990 ook politiek gescheiden van leven.  Om die draai te verrechtvaardigen moesten ze een verdwijntruc toepassen: met name het verdwijnen van de arbeidersklasse.  Iedereen werd opeens ‘middenklasse’ genoemd en terwijl de inkomsten van dat gewone volk stagneerden (en erger ook), begonnen de inkomsten van de managers de pan uit te swingen, iets wat ze ook vandaag nog altijd doen: ‘La pensée critique du capitalisme disparut au bénéfice de la pensée gestionnaire (…)’  De loftsocialisten hebben dus, nog steeds volgens Joffrin, een slechte naam gekregen omdat ze ermee ophielden socialist te zijn en zich, onder druk van de globalisering, voegden naar het neoliberale credo.

Hoog tijd, aldus Joffrin, om de loftsocialisten weer tot de orde te roepen: ‘(…) elle doit, à l’inverse de ce que fait la gauche caviar fait depuis des lustres, se fonder sur une critique du monde comme il va. Il y a une autre conception de la mondialisation, qui ne rende pas les armes au libéralisme.’

De gauche caviar is de voorbije twintig jaar door de managers overstemd. Er is nog hoop voor linkse bourgeois, gesteld dat ze erin slagen de libertaire dada’s achter zich te laten, want het libertaire, da’s voor bobo’s (bohémien-bourgeois ofte yuppies) die Laurent Joffrin onderscheiden wil zien van de gauche caviar (terwijl anderen er juist bijna een synoniem in zien, zie bvb http://nl.wikipedia.org/wiki/neo-gauchisme). 

De democratie heeft linkse principes nodig, linkse waarden en ook de wil om die te laten respecteren, zo stelt Joffrin ten slotte: ‘Celui — ou celle — qui saura incarner cette volonté-là aura une bonne chance de ce concilier le peuple et de s’ imposer. Alors la gauche caviar retrouvera son rôle historique.’ Dominique Strauss Kahn misschien? (Maar dat laatste is een smerige opmerking mijnentwege)

Het boekje is met grote Franse zwier geschreven.  Maar overtuigen doet het niet helemaal.  Uiteraard zullen er altijd mensen zijn die tegen de belangen van hun klasse in denken en handelen.  Maar hoe komt het er zo’n hele laag loftsocialisten tegelijk met de globalisering verdwenen is? Wil dat niet zeggen dat die laag geparasiteerd heeft op de ‘trente glorieuses’, de dertig naoorlogse jaren waarin alles mogelijk leek? Wil dat niet zeggen dat het een laag betreft die alleen maar ‘socialist’ is zolang de loft er niet door in het gedrang komt?

Laurent Joffrin mag het een treurige ontwikkeling vinden, hij heeft er wel een leuk boek over geschreven en dat is een flinke prestatie, want het is niet gemakkelijk interessant journalistiek onderzoek te verrichten naar de sociale laag waartoe je zelf behoort.

Flor Vandekerckhove

(*) Histoire de la gauche caviar, Laurent Joffrin, eertijds redactiedirecteur van de Nouvel Observateur. Ed. Robert Laffont, Parijs 2006. ISBN 978-2-7578-0229-8.