Naar de Pyreneeën

Links. Sweet memories. Verleden jaar in oktober poseerde ik, ongetwijfeld voor ’t laatst, in het deurgat van Le bourion, hoeve waar het hoofdkwartier van het plaatselijke maquis in 1944 gevestigd was. Het bouwsel bevindt zich boven de bergwand van de Puèg del Borion, Occitaans voor Hoogte van de kleine hoeve. Zelf had ik telkens een uur nodig om vanaf mijn huisje bergop naar de bourion te stappen. Rechts. Not so sweet memories. Belgen in 1940 op de vlucht voor het oorlogsgeweld. 4000 onder hen zouden zelfs de Pyreneeën tussen Frankrijk en Spanje oversteken.

IETWAT ONTHEEMD, zo voel ik me. Dat komt doordat ik sinds 1 augustus niet langer eigenaar ben van een vakantiehuisje in Frankrijk. Drieëndertig jaar lang ben ik erheen getrokken, minstens twee keer per jaar. En nu, in oktober, trek ik weer naar Frankrijk, maar… niet langer naar dat huisje. Ja, ‘k voel me een beetje ontheemd.

We rijden naar de Pyreneeën. (Bemoedigend vooruitzicht: we doen het via Rouen en mijden zodoende de ring van Parijs.) In Aïnhoa vervolgt Tania haar tocht over de Pyreneeën. Die route, de legendarische GR10, begint aan de Atlantische Oceaan en eindigt negenhonderd kilometer verder aan de Middellandse Zee. Verleden jaar deed ze de eerste etappe. Die ging van start in Hendaye en hield op in Aïnhoa, waar we nu naartoe rijden. Ze heeft tien opeenvolgende tochten uitgestippeld en telkens wacht ik haar op ’t einde op. Ik ben benieuwd.

Over wat ik daar zelf zal doen, verkeer ik ietwat in ’t ongewisse. Ik laat me leiden door wat zich aandient. Ik neem leesvoer mee dat met dat gebergte te maken heeft. Lisa Fittko vertelt hoe ze filosoof Walter Benjamin over de Pyreneeën heen hielp vluchten. Het andere boek is van Sarah De Vlam die het verhaal van vierduizend Belgen vertelt die op de vlucht voor het nazisme de Pyreneeën overstaken. 
Ge zult veertien dagen lang niets van me vernemen, wegens 'geen bereik.' Waarna ik u, bij leven & welzijn, op de hoogte breng van ons wedervaren.
Flor Vandekerckhove⇲

Sarah De Vlam. Passage Pyreneeën. 2020. Uitg. Vrijdag. 304 pagina’s. Paperback. Uitg. Vrijdag. ISBN: 9789460018671.

 

Lisa Fittko Vlucht over de Pyreneeën. Mijn tocht met Walter Benjamin. 288 pp. Vertaald door Michel Bolwerk. 2023. Cossee A’dam.

Joseph Cornwell en Russell Edson, een ontmoeting

Joseph Cornell (1903-1972) maakte kijkdoosjes die hij met gevonden voorwerpen vulde. De titel van dit werk, For Chiarina, verwijst naar de achterzijde van het object, waarop Cornell een afbeelding plakte van een portret van Clara Wieck, pianiste, componiste en echtgenote van Robert Schumann. (Meer erover in museum boijmans van beuningen.)

Russell Edson (1928 - 2014) leerde ik via Lydia Davis kennen, die in een interview zei: ‘(…). Ik vond de traditionele vorm van het verhaal zeer beperkend, zeer beperkend. Ik was niet blij om het te doen. Toen las ik de verhalen van Russell Edson, een Amerikaanse dichter. Hij zou die verhalen gedichten noemen, maar dat zou ik niet doen. Het zijn bizarre kleine verhalen, absurd en vreemd ()’ (°) Getriggerd door haar woorden, haalde ik in 2021 een bundel prozagedichten van de man in huis, The Tunnel: selected poems. (°°) Ik vertaalde enkele stukjes, ze staan hier⇲. 
Nu, vier jaar later, haal ik dat boek weer uit de kast. Op de achterflap lees ik: ‘Net als de dozen van Joseph Cornwell is elk prozagedicht een miniatuurwereld, griezelig in zijn logica, verontrustend in zijn meedogenloze plezier, oogverblindend in zijn vindingrijkheid.’ Ha, die Joseph Cornell (1903-1972) herinner ik me. Ik woonde toen nog in Gent, ik schilderde. In Vrij Nederland stond een goed geïllustreerd artikel over Cornwells kijkdozen. Ik geraakte onder de indruk, probeerde zelf iets soortgelijks te doen… en zag dat het moeilijker was dan gedacht — IS HET DAT NIET ALTIJD?
Nu zoek ik in het boek iets van Russell Edson dat bevestigt dat zo’n prozagedicht inderdaad met die Cornwell-kijkkastjes spoort. Ik val voor een stukje uit The Marionettes of Distant Masters: Een pianist droomt dat hij door een sloopbedrijf wordt ingehuurd om met zijn vingers een piano te slopen… Da’s een zin die als kistje kan dienen, vind ik. Laat ons kijken wat Edson erin opbergt:

En dit gebeurt op zijn vensterbank. Het Kosmische Plan: Verre Meesters manipuleren kleinere Meesters die op hun beurt kleine vlindermeesters manipuleren die op hun beurt hem manipuleren... Een universum vol snaren!

Flor Vandekerckhove⇲

(°) Lydia Davis, Art of Fiction N°. 227. Interviewed by Andrea Aguilar and Johanne Fronth-Nygren. In the Paris Review, issue 212, Spring 2015. 

 

(°°) Russell Edson. 1994. The Tunnel: selected poems. Oberlin College Press, Oberlin USA. 232 pp.

Veel reuring op de begraafplaatsen

Henri Serruysziekenhuis in 1968.

DE ENE ZEGT: ‘Edouard Moreaux zou zich in zijn graf omdraaien.’ De andere beaamt: ‘En Adolphe Van Glabbeke dan, die draait zich zeker om in zijn graf.’ De ene knikt en voegt er Raymond Miroir aan toe: ‘Raymond, die draait zich meer dan één keer om.’ Ze zwijgen beiden en dan zegt een derde fluisterend: ‘Dat Henri Serruys dat nog moet meemaken!’ Ik werp tegen dat ze overdrijven en dat de ziekenhuisfusie met ’t Heilig Hart toch nooit tot geweld geleid heeft, maar de stemmen in mijn hoofd leggen me het zwijgen op: ‘Moei je niet!’ zeggen ze in koor. (Flor Vandekerckhove⇲)

Bovenstaande drabble — fictief verhaal in exact 100 woorden — werd geïnspireerd door een tekening uit The Bullseye, Londens jongensweekblad dat verscheen van 1931 tot 1934, in totaal 183 nummers. De tekening komt uit het allereerste nummer, het verhaal dat ermee geïllustreerd werd heet The house of thrills. Wie er meer over wil vernemen, kan er hier⇲ naar kijken. Ik gebruik alleen de tekening en bedenk er een heel nieuw verhaal bij. Zo doe ik wat Jim Jarmusch me opdraagt: 'Steel alles wat je inspireert of je verbeeldingskracht aanwakkert. (…) Het gaat er niet om waar je dingen vandaan haalt - het gaat erom waar je ze heen brengt.’

Tom Hayden: ‘ik mis de jaren 60 en dat zal altijd zo blijven.’

Links. De activistische Tom Hayden in 1973. Rechts. Tom Hayden en zijn tweede echtgenote, Jane Fonda⇲. Ze blijven 17 jaar getrouwd. (Photograph Columbia/Rex/Shutterstock)

IN APRIL postte ik 1968 was overal en niet in ’t minst in Chicago⇲. Dat ging over The Trial of the Chicago 7⇲, een proces en 't is ook een film die op Netflix te zien is. Ik zei toen al dat ik een stukje over elk van die zeven beklaagden wilde schrijven. 
Over de twee flamboyante members van de Youth International Party⇲ is er al een post: Steal this book!, over Abbie Hoffman en Van yippie tot yuppie⇲, over Jerry Rubin. Kleurrijker wordt het wellicht niet. Alhoewel.
Ook Tom Hayden⇲ (°1939 - 2016†) stond op dat roemruchte proces terecht. Hij was daar voor de SDS (Students for a Democratic Society⇲), misschien wel de meest typische vertaling van wat Nieuw Links⇲ heet. Hayden deed overigens wel meer, hij richtte bijvoorbeeld ook de Indochina Peace Campaign (IPC) op, die van 1972 tot 1975 actief was. De IPC mobiliseerde onder meer de onvrede tegen de Vietnamoorlog en eiste onvoorwaardelijke amnestie voor Amerikaanse dienstweigeraars.
Na dat activisme gaat Tom Hayden in de politiek. Hij wordt vooraanstaand in de Democratische Partij, waarvoor hij verschillende mandaten vervult. Hij geraakt bevriend met Robert F. Kennedy en is een van de dragers van de kist tijdens diens begrafenis.
Van zichzelf zegt Hayden dat hij altijd ‘radicaal’ gebleven is en dat hij met trots op zijn jeugd terugkijkt: ‘Wat de toekomst ook brengt en hoe bevredigend mijn leven vandaag de dag ook is,’ schrijft hij, ‘ik mis de jaren 60 en dat zal altijd zo blijven.’ 
Of dat veel te betekenen heeft, is onduidelijk, want ook dit zegt Wikipedia⇲: ‘Hoewel hij aanvankelijk in de Democratische voorverkiezingen voor het presidentschap in 2016 naar Bernie Sanders⇲ neigde, kondigde Hayden later aan dat hij Hillary Clinton zou steunen en op haar zou stemmen toen de voorverkiezingen Californië bereikten. Hij beweerde ook dat hij Sanders nooit had gesteund behalve in de hoop dat het Clintons beleid naar links zou duwen.’ Tom Hayden, radicaal?
Flor Vandekerckhove⇲

(°) Tom Hayden. Reunion: A Memoir. 1988. Uitg. Ramdom House. Ook January 1, 1989 by Crowell-Collier Pr. 591 pp. (‘De activist uit de jaren zestig die in de jaren tachtig wetgever werd, hij vertelt over zijn betrokkenheid bij studentenbewegingen, zijn bezoeken aan Hanoi en de gebeurtenissen van de Democratische conventie van 1968, hij beschrijft zijn persoonlijke leven en bevestigt zijn toewijding aan het verzet.’) Tom Hayden schreef wel meer boeken. Hier⇲ staan er negentien opgelijst.

1 oktober: hoogtijd voor een herfstverhaal

HERFST is een van de honderden driezinnenverhalen — opening, midden, slot — die ik al geschreven heb. Vergelijk ze met piano-oefeningen, we doen ’t om de stiel goed in de vingers te houden. (Flor Vandekerckhove⇲)

Herfst — Het zwaarder wordend zwerk begint het licht te weren. Ik vertraag de tred. ’t Is herfst.

Herfst op YouTube  — Bij ’t declameren begeleid ik mezelf op de strumstick, de drummer van GarageBand houdt me in toom. De gif is van Alexandra Rybalchenko.

www.youtube.com/watch?v=w5F4dUxOsGk

Kate Bush: een song, twee versies

Kate Bush beeldt de titel uit van haar album Director's Cut, waarop ook Flower of the Mountain staat.

Met haar debuutplaat schiet Kate Bush recht in de roos. Haar Wuthering Heights⇲ (1978) is gebaseerd op het literaire meesterwerk van Emily Brontë⇲. Het publiek geniet van de ontmoeting van literatuur en pop, in Kates radicale interpretatie, Heathcliff, it's me, I'm Cathy⇲. In 1988 hoopt ze die succesrijke fusie over te doen met James Joyce en diens Ulysses⇲, meer bepaald met het laatste hoofdstuk van dat boek, de monoloog van Molly Bloom. Kate is gefascineerd door de schoonheid en vrouwelijkheid van het schrijven. ‘Het is als een nooit eindigende zin’, zegt ze, ‘een lange gedachtegang, en het enige dat het accentueert is het woord "yes" en het versnelt heel geleidelijk. Ik vond het gewoon een van de meest sensuele stukken ooit geschreven.’ Kate schrijft een ritmische melodie die sterk de cadans van Molly Blooms monoloog suggereert, de woorden uit het boek passen perfect bij de muziek. De muziek wordt opgenomen in Dublin, maar de erven van Joyce geven haar geen toestemming om rechtstreeks uit het boek te citeren. Omdat de muziek er toch al is, begint Kate de tekst te transformeren, zelfde woordritme, zelfde woordklanken, ander verhaal. Haar song, The Sensual World⇲ (1989), wordt het verhaal van een personage, Molly Bloom, dat uit de boekenwereld de echte wereld instapt.
Hoe het komt, weet ik niet — ik vermoed dat ze ’t hardnekkig blijven vragen is — maar in 2009 krijgt Kate Bush tóch toestemming om Joyces tekst te gebruiken. Ze laat die toestemming niet liggen en gebruikt de al bestaande muziek en haar bestaande verhaal om er enige Joyce aan toe te voegen. De nieuwe opname heet Flower of the Mountain⇲ (2009). Nog steeds gaat het om Molly Bloom die vanaf het blad de echte wereld instapt — Stepping out, off the page / Into the sensual world — maar nu ook met enig letterlijk geciteerde zinnen van James Joyce. Op YouTube zijn de twee versies te beluisteren, telkens met hetzelfde illustrerende filmpje: The Sensual World hier⇲; Flower of the Mountain daar⇲.
Flor Vandekerckhove⇲

Het prozagedicht van Mia en Germain

— Leopoldskazerne Gent —

‘Ik definieer niets. 

Geen schoonheid, 

geen patriottisme. 

Ik neem alles zoals het is, 

zonder voorafgaande regels 

over wat het zou moeten zijn.’

Bob Dylan

Mia en Germain — MIA STOND in de kunsten, maar bakte er weinig van. Germain stond in de keuken, hij bakte gehaktballen. Mia's schilderijen waren flauwe afkooksels, Germains gehaktballen waren hard als steen. Ze ontmoetten elkaar in 1972 op de Gentse Feesten. Dansen, kussen, vrijen, neuken. Waardoor soldaat-milicien Germain ’s anderendaags te laat in de keuken van de Leopoldskazerne present tekende en erom gestraft werd. Hij brak zijn geweer en werd deserteur. Van Mia brak het maagdenvlies, wat gelukkig niet meteen verdere gevolgen had. Ze zagen elkaar nooit weer, Mia en Germain, niet in Gent en evenmin in Oostende, waar ze later, onwetend van elkaar, gingen wonen. Op een dag scheelde het niet veel. Germain bakte daar om den brode frieten in een frietkot en Mia had er die dag wel zin in, in frietkotfrieten bedoel ik. Mia trok haar jas aan, Germain stak het vuur aan. Mia trok de deur dicht, Germain schoof het frietkotraam open. Ge voelt dat ze elkaar naderen. Toen ontplofte het frietkot en Germain ontplofte mee. Enkele straten daarvandaan hoorde Mia de ontploffing. Ja, dat had echt niet veel gescheeld. Nooit heeft Mia geweten dat het Germain was die daar ontplofte, alleen de alwetende verteller weet zo’n dingen. (Flor Vandekerckhove⇲)

GESPREKKEN MET POLLEKE is een e-boek van Flor Vandekerckhove.
Zoals alle e-boeken van De Lachende Visch is ook GESPREKKEN MET POLLEKE (e-boek, 129 bladzijden, beschikbaar in pdf en epub) gratis voor elkeen die erom vraagt. Schrijf naar liefkemores@telenet.be⇲ (vermeld de titel en zeg of je pdf verkiest, dan wel epub) en vind het boek meteen in uw mailbox.

Met de TEKSTKROES versla ik gewis de machinerieën van de artificiële intelligentie

Op 19 augustus postte ik een bilantekst⇲. Daarin getuigde ik over de weg die ik aflegde, sinds ik in 2013 afscheid van de boekenmarkt nam. Vandaag vervolg ik met ‘de perspectieven’. Maak kennis met mijn antwoord op de artificiële intelligentie — Op de tekening: Albert Camus, met Polleke de kat, on the Road.

MIJN ONDERWERP — ’t staat in de ondertitel van De Laatste Vuurtorenwachter —  is ‘de verdwijnende wereld van een babyboomer/soixantehuitard.' Word ik daarin belaagd door het fenomeen van de artificiële intelligentie? Ik denk wel dat zo’n artificieel intelligente supercomputer in staat is om — nu of morgen — dé ‘coming of old age’-roman van zo'n figuur te produceren. Zelf vind ik ook dat we dat aan de machine mogen overlaten, ik ben niet zo'n fan van het genre van de roman. Ik luister liever naar wat Saskia De Coster zegt: ‘(…) dat er nog een immens terrein braak ligt waar de literatuur een nieuw speelveld kan vinden en de schrijver zijn identiteit kan heruitvinden en herontdekken.’ Ik vraag ChatGPT wat het van Saskia’s woorden vindt en ‘t antwoord is even waar als prachtig: ‘De taak van de schrijver is aarzelen, dwalen, missen.’ Dat is inderdaad de manier waarop ik de AI-machine met gemak blijf verslaan! Ik doe het welhaast dagelijks met de publicatie van marginale stukjes die elkaar aanvullen, tegenspreken, herhalen, afvallen, onderuithalen en overtreffen. De literaire vertaling van de verdwijnende wereld van een babyboomer/soixantehuitard is in mijn doen geen roman, het is een almaar veranderende mozaïek in wording. Mijn literaire blog is een kroes waarin ik, als ware ik een alchemist der letteren, de dingen meng: publiek dagboek en verhaal; essay en kladwerk; eenmanskrant en poëzie; fictie en non-fictie; memoire en vignet… Alles in de kroes, hopend dat er goud van komt, verhaal zoekend in handpalmverhalen⇲, drabbels⇲, eenparagraafverhalen⇲, provoverzen⇲, prozagedichten⇲,  driezinnenverhalen⇲, oneliners⇲ en mini-essays⇲. ’t Is een literair geheel dat om een nieuwe benaming vraagt. Niet zonder trots presenteer ik u voor 't eerst de naam ervan: de TEKSTKROES.
Flor Vandekerckhove⇲

Mijn eerste fiets

Links: Foto 21 juli 1956. Midden: gedemonteerd Simplex-remstuur.
Rechts: recentere fiets met stangremmen Gazelle Trim Sport 1971.)

EEN OUD vehikel was 't, mijn eerste fiets, gift van toeristen die bij ons thuis hun vakantie doorbrachten⇲. Misschien hoorde het meisje dat mij ondersteunt wel bij dat gezin. Dat kind herinner ik me niet, maar de velo is onvergetelijk. Ik leerde erop fietsen en zodra ik ’t een beetje kon, reed ik ermee van zee naar Brugge⇲. (Mijn ouders hebben ’t nooit geweten, tegen de tijd dat de bel voor ’t avondeten klonk, was ik terug — ja, moeder had een bel om me naar de dis te sommeren.)
Ook het remsysteem van de fiets is onvergetelijk. Van kabels geen sprake, de transmissie werd met ijzeren stangen overgebracht. Lang dacht ik dat zo’n stangremmen de gedateerdheid van de fiets bewezen, maar op ’t net vind ik nu ook een fiets uit 1971⇲ met soortgelijke remmen.
Hoe oud was de fiets, toen ik die kreeg? Ik kan alleen gissen. Ik herinner me dat moeder er lacherig over deed, zo oud was hij dus wel. Vooroorlogs? Op ’t net vind ik een reportage van iemand die zo’n oude fiets met stangremmen restaureert⇲, in dat geval een herenfiets uit 1922 van Simplex⇲, erg leuk om lezen, staaltje van vakmanschap.
Flor Vandekerckhove⇲

Succesvolle popsongs van een onbestaande band

The Velvet Sundown, met zanger Gabe Farrow, gitarist Lennie West, bassist-synth artist Milo Rains, en percussionist Orion "Rio" Del Mar. De band bestaat niet, de genoemde muzikanten bestaan evenmin.

TERWIJL IK deze zomer de confrontatie met de machinerieën van intelligentie (AI)⇲ aanging, ontplofte er in de popcultuur een bom. In enkele maanden tijd maakte The Velvet Sundown drie complete albums. En met succes, op Spotify⇲ brachten die 'langspeel-platen' intussen meer dan 1.400.000 abonnees op. Alleen…  The Velvet Sundown bestaat niet en de jonge mannen die de band vormen… bestaan evenmin. Muzikanten, muziek, liedjesteksten, foto’s… het is allemaal vrucht van AI. 

In de pop reageert men strijdvaardig. Hier⇲ luistert een stemmencoach naar de vocalist van die Velvet Sundown en neen, hij kan de stem niet als vals ontmaskeren, maar hij vertelt intussen ook welke voordelen een zanger van vlees en bloed nog heeft. Wat hij zegt laat me trouwens denken aan wat Nick Cave lang geleden al schreef. Ik ga dat hier niet reproduceren, maar ’t is zeker waard om nog eens te lezen: Computers mankeren het lef⇲. De redenering van Cave komt erop neer dat we bij bijzonder waardevolle muziek meer doen dan alleen maar luisteren. Bij uitbreiding: bij waardevolle literatuur doen we meer dan alleen maar lezen, bij een schilderij doen we meer dan alleen maar kijken… We bewonderen in al die kunstuitingen hoe iemand het lef heeft het menselijk tekort te transcenderen. (°)
Ook wat Sons Of Legion⇲ doet vind ik interessant. Die twee coveren Dust on the Wind⇲, nummer van die onbestaande Velvet Sundown. Ze zijn daarmee wellicht de eerste menselijke band die een nummer covert dat geschreven en uitgevoerd is door AI. Waarmee ze op hun manier doen wat Kenneth Goldsmith⇲ literatoren aanraadt te doen. (°°) 
Intussen zijn er ook al die zich specialiseren in het ontmaskeren van de fake popzangers op YouTube. Voor zover ik dat kan beoordelen doet die kerel van Wings of Pegasus⇲, zelf gitarist, dat voorbeeldig.
Flor Vandekerckhove⇲

(°) Het laat me denken aan een oude discussie in de Nederlandse literatuur, Vorm of vent⇲. Misschien moet ik daar eens over schrijven en dat vervlechten met de hedendaagse AI-thematiek. Het laat me ook denken aan wat filosoof Greg Houwer hier⇲ over lichamelijkheid schrijft: Bewustzijn is een sociaal ding. Een prachtige song, een prachtig kunstwerk, een prachtig verhaal raakt ons juist omdat wij als luisteraar, toeschouwer, lezer… een lichaam hebben en de maker eveneens. We ervaren het lichaam (de pijn, kwellingen, vreugde, worsteling, twijfels…) van de maker. Zolang AI geen lichaam heeft, kan het ons niet op die menselijke manier raken. 

(°°) Iets nieuws maken is niet langer relevant, zegt Goldsmith. Maak datgene wat je vindt op ’t internet relevant, verplaats het, herschik het, verpest het, breng het samen. Schakelt dat de kunstenaar uit, zoals zovelen denken? Niet volgens Goldsmith: de ene herschikt het zo, de andere doet het anders, een derde doet er nog iets anders mee. 

Dingen die voorbijgaan en andere die niet komen

Links: Les idées claires (50 x 60 cm. 1958) van René Magritte.
Rechts: Aan de rotsblokken van de oostelijke strekdam in Oostende.

‘Alles wat we zien, verbergt iets anders. 

We willen altijd ontdekken wat er verborgen is 

achter wat we zien.’ 

(René Magritte)

Dingen — Op 7 juli 2007 (7,7,7, inderdaad), halverwege mijn dagelijkse wandeling, zat ik op het strand, geleund tegen zo’n rotsklomp aan de oostelijke strekdam in Oostende. Alles was als altijd — zon, zee, zand, zonnehoed — en ik dacht aan dingen die voorbijgaan. Maar die dag, toen ik opstond om de terugweg aan te vatten, en om me heen keek, zag ik dat het toch ietwat anders was. Ik kon er niet meteen de hand op leggen, maar toen ik het uiteindelijk toch deed, begreep ik dat het intussen 8 augustus 2008 geworden was (8, 8, 8, inderdaad.) Ik haastte me naar huis, schoor mijn wilde haren, nam een douche, zette mijn baret op en wachtte op dingen die gingen komen. Ze kwamen niet. Ik kan je verzekeren dat je daarna anders kijkt naar dingen die voorbijgaan. 

Flor Vandekerckhove⇲

P.S. Iemand meldt me: 'In 2007 werd het oude oosterstaketsel afgebroken en pas in 2008 werd gestart met de bouw van de oostelijk strekdam.' Godver, denk ik, 't zal dát geweest zijn. 

De reactie laat me ook denken aan een uitspraak van Harry Mulisch toen die De ontdekking van de hemel (1992) inleverde bij De Bezige Bij. Daarin laat hij zijn hoofdpersonage uitstappen op treinstation Westerbork. Maar daar is geen station, en de redactrice, Maria Vlaar, moest Mulisch vertellen dat ze maar de bus moesten nemen. ‘Jawel hoor’, zei Mulisch haar, ‘er is wel een station Westerbork: in mijn roman.’

GESPREKKEN MET POLLEKE (2024) is een e-boek van Flor Vandekerckhove. 129 bladzijden, geschreven in het grensgebied tussen proza en poëzie. Waarbij het de lezer toekomt te oordelen of de schrijver de grens al eens oversteekt. Dingen is zo’n verhaal op de grens tussen poëzie en proza. Zoals alle e-boeken van De Lachende Visch is ook GESPREKKEN MET POLLEKE gratis voor elkeen die erom vraagt. Schrijf naar liefkemores@telenet.be⇲ (vermeld de titel) en vind het boek meteen in uw mailbox.

Die Klavierspielerin en La pianiste, kritisch versus ideëel

Het is niet voor ’t eerst dat ik over De Pianiste van Elfriede Jelinek schrijf. De eerste keer was dat in Lezen en schrijven in termen van de Tour de France⇲. Daar keken toen nogal wat mensen naar, wellicht komt dat door de titel. De tweede keer was het in Het einde van de film is niet het einde van het boek⇲. Daar keken al veel minder mensen naar. 
Vandaag nog eens over Die Klavierspielerin en La Pianiste (en dus over Jelinek en Haneke). Links: Elfriede Jelinek, rechts Michael Haneke.

NADAT IK tot mijn verwondering gezien/gelezen had dat de film, La Pianiste, en de roman, De Pianiste, verschillend eindigen, ging ik op zoek naar wat anderen ervan zeiden. Blijkt dat er meer aan de hand is dan alleen maar 't schuiven met beelden.
Andrea Bandhauer⇲ (°) ‘() mijn interpretatie van deze scène [het einde van de film] komt deels overeen met het einde in de roman: "Erika weet welke richting ze op moet. Ze gaat naar huis () "Naar huis" gaan is de enige oplossing die ze zich kan voorstellen. ()’ (°) Dat is in tegenspraak met hoe hoofdrolspeler Isabelle Huppert het einde ziet, einde dat ze in de film zelf vertolkt. Op YouTube⇲: zegt ze: ‘We weten niet waar ze heengaat, maar ze gaat er resoluut naartoe en ze leeft.’
Jean Wyatt⇲, die een psychoanalytische lezing van de film geeft, volgt Huppert: ‘Op de dag van het studentenrecital () blijft Erika alleen achter in de foyer nadat het publiek de zaal is binnengekomen en steekt ze zichzelf in de linkerbovenborst, waarna ze de concertzaal uitloopt, de straat op en uit het filmbeeld verdwijnt. Is dit gewoon weer een zelfverminking? Of een zelfmoordpoging? Zal Erika sterven? Of verlamt Erika haar arm? Waar gaat ze heen? De kijker mag speculeren over verschillende mogelijke uitkomsten.’ (°°)
Waaruit blijkt dat het filmverhaal niet langer het werk van auteur Jelinek is. Banhauer: ‘Hupperts gezichtsuitdrukkingen vormen zo'n prominent onderdeel van de film dat La Pianiste een werk wordt van drie auteurs: een schrijver, een regisseur-auteur (Haneke schreef het scenario zelf) en een actrice. Zoals Jelinek zelf opmerkt: “De acteurs in deze film slagen erin hun gezichten om te zetten in een script.” Jelinek vergelijkt de Erika uit de film met haar eigen hoofdpersoon en zegt: “Deze film geeft dit personage Erika Kohut, dat werkelijk onwaardig en belachelijk is, haar waardigheid terug.” (…) de Erika uit de film krijgt een individualiteit die het personage in de roman volledig mist. Ik zou willen stellen dat de verfilming van de roman door Haneke en Huppert inderdaad een aantal opvattingen doet herleven, zoals die over de zuiverheid van muziek en de waardigheid van individueel lijden. Deze opvattingen zijn cruciaal in een burgerlijke maatschappij en worden in de roman van Jelinek volledig gedeconstrueerd.’
Er wordt een verschil in esthetische visie zichtbaar tussen Jelinek en Haneke/Huppert, misschien zelfs een verschil in maatschappijvisie. In een interview⇲ zegt Jelinek: ‘Ik ben beter in staat de maatschappij vanuit een negatief perspectief te bekritiseren.’ En ook: ‘Verlossing is de specialiteit van andere auteurs () Mijn schrijven, mijn methode, is gebaseerd op kritiek, niet op utopisme.’ Dan is Haneke wel anders. Is hij utopisch? Banhauwer weer:’Haneke zelf wijst op de rol van de muziek in zijn film: "Grote muziek overstijgt lijden en specifieke oorzaken. Die Winterreise overstijgt ellende, zelfs in de gedetailleerde beschrijving ervan." In de film is "de vraag of muziek de gezonde kant van Erika's psyche vertegenwoordigt of haar verdringing slechts ondersteunt" volkomen legitiem ()’. Niets daarvan bij Jelinek. Banhauwer verwijst naar Elizabeth Wright (°°°) ‘die laat zien hoe de culturele canon, met name muziek als het meest geïdealiseerde symbolische discours, evenals de "edelste" culturele heiligdommen van Oostenrijk, bekritiseerd worden in Jelineks tekst.’ De schrijver bevestigt dit in het al eerder vermeldde interview⇲: ‘Juist omdat de positieve clichés in ons land zo verstikkend zijn, heb ik geprobeerd de negatieve kant ervan te belichten: de verloochening van hun libido door honderden vrouwelijke pianoleraressen.’ Verder zegt ze: ‘Mijn teksten beperken zich tot het analytisch, maar ook polemisch (sarcastisch) weergeven van de gruwelen van de werkelijkheid.’ De interviewer vraagt: Zit er achter de beschrijving van een pathologisch geval niet een veroordeling van de Oostenrijkse muziekcultuur?’ Jelinek:  ‘Ja, precies. De verafgoding van de hoge muziekcultuur, waar het land van leeft (denk aan hoe deze grote meesters vaak tijdens hun leven werden behandeld, en hoe hedendaagse kunstenaars worden behandeld!), en waarmee die wordt gekocht. Inderdaad, de Hegeliaanse meester-knechtverhouding. De hoge cultuur is de meester, de vrouwelijke pianoleraressen zijn de dienstmeiden. Ze hebben geen recht op enige creatieve energie, zelfs niet op een eigen leven (ik heb dit in de tekst tot het uiterste doorgevoerd).’
Flor Vandekerckhove⇲

(°) Andrea Bandhauer: Michael Haneke’s La Pianiste:  An Adaptation of Elfriede Jelinek’s  The Piano Teacher. In Literature & Aesthetics 16(2) December 2006.
(°°) Jean Wyatt deed iets soortgelijks als Bandhauer in 'Jouissance and Desire in Michael Haneke’s The Piano Teacher.' 
(°°°) Hier⇲.

Schrijven. Soms valt het echt wel tegen

Het schilderij vond ik op Why Keep Going? | Albert Camus & The Absurd Explained⇲. Nergens vind ik de naam van de schilder. Is ’t een product van artificiële intelligentie? De quote van Jim Jarmusch⇲ indachtig, laat ik me erdoor inspireren: ‘Niets is origineel. Steel alles wat je inspireert of je verbeeldingskracht aanwakkert. Verslind oude films, nieuwe films, muziek, boeken, schilderijen, foto's, gedichten, dromen, willekeurige gesprekken, architectuur, bruggen, straatnaamborden, bomen, wolken, watermassa's, licht en schaduwen. Selecteer alleen dingen die direct tot je ziel spreken, steel ze. Als je dit doet, zal je werk (en diefstal) authentiek zijn. Authenticiteit is van onschatbare waarde; originaliteit is onbestaand. (…) Onthoud sowieso altijd wat Jean-Luc Godard zei: ‘Het gaat er niet om waar je dingen vandaan haalt - het gaat erom waar je ze heen brengt.’

SOMS kom ik ’s morgens moe uit bed, zoals ik dat ook vandaag weer doe. Dan weet ik dat de dag moeilijk wordt. Zo’n dag mist inspiratie. Dan bieden klavier en scherm me gegarandeerd géén hulp. Door ’t raam turen helpt evenmin, niets helpt. Binnenblijven is op zo’n dag geen optie. Ik verlaat huis, straat, wijk en trek het ongewisse tegemoet. Ik volg contouren die nergens heen leiden. Is ’t de wind die me een richting toewaait? Is ’t de zee die ik daar, in vele tinten grijs, achter me laat? Is ’t een duin dat ik zo doelloos, in vele tinten duisternis, betreed? Wie weet — ik niet. Ik trek verder, terneergeslagen, moe, de blik neerwaarts. Op ’t einde van zo’n dag sta ik nergens, zo ook vandaag weer. Ik weet niet eens wiens schilderij me vandaag zo voortjaagt. Heb ik waarlijk zo'n colbertjasje aan en waarom draag ik geen baret, als altijd? Op zo'n dag valt het schrijven echt wel tegen. Zwaar, zwaar, zwaar, ge hebt geen idee. (Flor Vandekerckhove⇲)

Mia Doornaert en een quote van Mary McCarthy

OVER MIA Doornaert heb ik al veel geschreven: Sigaretten en linkse moves⇲; Hoe mateloos irritant is ze⇲; De iron lady van de journalistiek en haar trotskist⇲; Mia pimpt haar chaneljasje⇲… Dat volstaat wel, vind ik, daar hoef ik niets aan toe te voegen. Wat uiteraard niet wil zeggen dat Doornaert niet langer schrijft. ’t Wil evenmin zeggen dat mijn oog niet langer op haar stukjes valt. Nieuws valt er evenwel niet meer te melden, ze gaat maar door & door met haar partijdig riedeltje. Wanneer ik weer eens zo'n opiniestukje van haar aantref, dwalen mijn gedachten altijd af naar een quote van Mary McCarthy⇲. ’t Wordt tijd dat ik die woorden eens opschrijf, zo geraak ik er misschien vanaf. Zegt Mary McCarthy: Every word she writes is a lie, including “and” and “the”. (Elk woord dat ze schrijft is een leugen, inclusief ‘en’ en ‘de’.) Mary McCarthy zei het over Lillian Hellman⇲ die haar erom voor de rechtbank daagde. De zaak sleepte jarenlang aan. Hellman overleed in 1984, wat een punt achter de rechtszaak zette. Meer over de quote staat hier in de Britannica⇲. 

Flor Vandekerckhove⇲

Met een patina ontstaan door ouderdom en verwaarlozing

DIE TWEE, rechts van mij, herinner ik me niet, toeristenkinderen wellicht. Op de achterkant: Paul, Daniëlle, 1958. Ik ben negen. Rechts bovenaan zie ik enkele gevels van de Golfstraat. Daar vang ik ook een glimp op van de kleine tankwagen van mijn vader, Marcel Mazout. De camion staat in de Garre van Cornelis⇲, nu Hasseltstraat. Op de plek waar iemand ons gedrieën fotografeert, werkt men momenteel een flatgebouwtje af, Hasseltstraat 10 (‘k ben er speciaal voor naartoe gefietst. Veldwerk!) 
Ik herinner me de padvindersriem. Wat hij hooghoudt is niet mijn broek, maar mijn imago. Op de gesp staat BE PREPARED. Zo’n riem bereid je voor op ’t ergste. Dat komt door de beugel waaraan je een zakmes hangt of een set eetgerei, samen te vatten als klinkklank. Impressionant wanneer je te vierklauw over ’t erf draaft, achternagezeten door roodhuiden die bijvoorbeeld Paul en Daniëlle heten.
Doordat de wereld een dorp is, wordt mijn riem nu te koop⇲ aangeboden in Amerika. Paul? Daniëlle? Ik lees de advertentie: Oude, versleten, leren padvindersriem en gesp. Heeft een patina dat alleen ontstaan is door ouderdom en verwaarlozing. 144.12 €, verzendkosten 17.65 €. Verzonden vanuit de Verenigde Staten. 

Patina ontstaan door ouderdom en verwaarlozing? Slaat evengoed op mijzelf. Be prepared!

Flor Vandekerckhove⇲

GAUW! is het eerste boekje dat ik schreef nadat ik eind 2013 besloot alleen nog digitaal te publiceren. Het verhaal, waarin ik over mijn kindertijd vertel, verscheen als e-boekje in 2014. Gaandeweg leerde ik meer over elektronisch schrijven. Het verhaal werd daardoor in opeenvolgende edities korter, ik voegde er links aan toe, waardoor lezers nu ook naar liedjes uit die tijd kunnen luisteren en herschreef het verhaal helemaal in een door mijzelf bepaalde vorm met strenge regels die ervoor zorgen dat het verhaal tegemoet komt aan de verwachtingen van internetlezers: kort, eenvoudig, erg geschikt voor wie, zoals ik, een korte spanningsboog heeft… Zoals alle e-boeken van Uitgeverij De Lachende Visch is ook deze vijfde editie van GAUW! gratis voor wie erom vraagt. Doe het via liefkemores@telenet.be en de meiden van De Weggeefwinkel zorgen ervoor dat het boekje meteen in je mailbox valt.

Roek of kraai

VANAF EEN BANK op de Spinoladijk kijk ik uit over zand en zee. Aan de vloedlijn een staak. Op de staak een vogel. Ik zit te ver om kraa of raa te horen, kraai of roek. Een kraaienbek is zwart, de bek van roek is grijs, ik zit te ver om het te zien. Mensen wandelen langs de vloedlijn, soms vóór de staak, soms erachter. Kraai trekt het zich niet aan, roek evenmin. Dan is ‘t tijd om weer eens op te stappen. Aan de vloedlijn zie ik dat de kraai geen kraai is en de roek geen roek. ’t Is een zwarte muts op een staak. Sea and shore lees ik op de muts. Die woont daar. (Flor Vandekerckhove⇲)

Roek of kraai is een vignet. 't Is ook beperkt tot een paragraaf. In 2022 publiceerde uitgeverij De Lachende Visch een e-boek van me met honderd zo’n eenparagraafverhalen, met een inleiding van mijn oud-leraar Nederlands Alfons Vandenbussche.

De e-boeken van De Lachende Visch zijn gratis voor wie erom vraagt. Het boek wordt u per e-mail toegestuurd. Vraag erom via liefkemores@telenet.be↗︎

Waarom deze schrijver liever gaat wandelen

(De foto van Susan Sontag is van Peter Hujar.)

DE AUTEUR stelt zijn boekje voor. Op de boekenmarkt creëert hij een verkoopmoment. Sociale en andere media maken er gewag van, waardoor hij zijn situatie in het literaire veld verstevigt. Alleen… Dat boekje is een verschrikking. ’t Is slecht gezet, slecht vormgegeven, ’t staat vol slordigheden en het niveau van de verhalen is dat van een te lang uitgevallen schoolopstel. 

De auteur weet dat, ‘k heb het hem gezegd. (Nu spreekt hij niet meer tegen mij.) Mijn kritiek houdt hem niet tegen om tot de verkooppromotie over te gaan, waarmee hij ’t woord van Russell Edson⇲ bevestigt: ‘De literaire gemeenschap is in belangrijke mate een sociale club. () Je moet niet alleen schrijven, je moet ook een sociaal wezen zijn. Het sociale deel is waarschijnlijk het belangrijkste. Wie een prettig persoon is, hoeft zelfs niet echt goed te schrijven om een schrijfcarrière te hebben.’
Zelf ga ik liever wandelen. Wie een boek van mij wil lezen moet er mij om vragen. Dat is afwijkend gedrag, dat besef ik, en ik denk daar uiteraard wel eens over na. Het dichtste bij een verklaring⇲ kom ik in een stukje waarin ik een herwerking van mijn roman Amandine aankondig. ’t Komt ook, zo dien ik daaraan toe te voegen, doordat ik een luie donder ben, verstoken van enig talent voor sociabiliteit. 
Vandaag lees ik bij Susan Sontag⇲ nog iets wat ’t kan verklaren: ‘Voor zover hij serieus is, komt de kunstenaar voortdurend in de verleiding de dialoog met het publiek te verbreken. Stilte is de verste uitloper van die terughoudendheid () [D]oor te zwijgen bevrijdt hij zich van de slaafse gebondenheid aan de wereld, die verschijnt als beschermheer, cliënt, consument, antagonist, arbiter en verdraaier van het werk.’ (°) Als dat waar is, uit het zich bij mij in profane wandelingen, waarbij het helende ruisen van de zee de plaats inneemt van het lawaai van de boekenmarkt die ik negeer.

Flor Vandekerckhove⇲

(°) Styles of Radical Will. Susan Sontag⇲, in The Aesthetics of Silence. 1969. Uitg. Picador USA. 288 pp.