zaterdag 30 november 2024

Antwoord aan Eddy Strauven

Albert Camus (°1913-†1960). Inzet Eddy Strauven.


ENKELE DAGEN geleden beantwoordde ik voor ’t eerst sinds lang een lezersbrief. Ik moet dat eens meer doen, dacht ik, en ik zag meteen iets liggen wat om antwoord vroeg, een commentaar van Eddy Strauven op mijn post De radicalisering van Anuna. Zegt Strauven: ‘‘De' mens in opstand? Die titel is een meervoudig problematische, zelfs effenaf verkeerde vertaling. Daar dan op voortborduren doet de zorgzame denker en schrijver Albert Camus fundamenteel onrecht aan. Pijnlijk, eigenlijk. Bij Camus gaat het over en om 'L'homme révolté'. Het is duidelijk dat u niet weet wat hij daarmee bedoelde, wellicht omdat u het boek niet heeft gelezen. Waarom dan met zo'n intens geëngageerde enkeling uitpakken?’
Meneer Strauven, ik ben in mijn gat gebeten. Ik draag De mens in opstand al vijftig jaar en in vele verhuizingen met me mee (vierde druk, 1974, vertaling van J.A.Meijers, geel geworden verhard papier, loslatende rug). Ik heb er lang over gedaan om het boek gelezen te krijgen, heel veel leesuren, gespreid over verschillende jaren, soms de moed verliezend en hem daarna weer oprapend. (Had ik het op voorhand geweten, ik was er geeneens aan begonnen.) Begrijp ik het boek niet? In dat geval toef ik in gezelschap van enkele groten uit de filosofie, wereld die de uwe is, niet de mijne. Wel meen ik te begrijpen dat een belangrijk deel van het boek een kritiek op 'revolutie' is, met opvattingen die ik veelal niet deel. Evenmin als ik deze van Jean-Paul Sartre deel trouwens, Camus’ opponent in deze, ik deel namelijk de opvattingen van Ernest Mandel. Ja, meneer Strauven, ik ben een oude trotskist en heb Camus noch Sartre nodig om te begrijpen wat met revoluties misgaat. Misschien oppert u nu dat trotskist zijn’ niet van groot politiek inzicht getuigt, daarin kunt u gelijk hebben, het is wat het is. 
Weet ik niet wat Camus met l’homme révolté bedoelt? Begrijp ik niet dat ‘opstand’ het eerste bewijs van onze menselijkheid is? Begrijp ik niet dat opstand het individu uit zijn eenzaamheid trekt: ik kom in opstand, dus we zijn. En is het dan niet correct wanneer ik zeg: ‘de mens IS opstand’? Getuigt het van onbegrip om de opstandigheid van Anuna De Wever daarin een plaatsje te gunnen. Zijn Albert Camus en Anuna De Wever niet beiden ‘intens geëngageerde enkelingen’?
Er is iets wat ú niet begrijpt. In de dagelijkse beproeving die de onze is, lezen mensen anders dan u dat doet in Het zoekend hert — filosoof omringd door filosofen. Wij brengen onze eigen opstandigheid mee binnen in zo’n boek. Of in een film, zoals feministen dat doen in Les lèvres rouges van Harry Kümel. Of in een song, zoals die zwarte mens die racisme ontwaart in Joe Jacksons song Is she really going out with him. Of zoals ik dat doe in Camus’ essay. Harry Kümel heeft dat niet graag, Joe Jackson evenmin en aan Camus kan ik het niet meer vragen.
Flor Vandekerckhove

De e-boeken (pdf) van De Lachende Visch zijn gratis. Mail erom (en vermeld de titel): liefkemores@telenet.be.

vrijdag 29 november 2024

Oneliner van verderfenis

VERDERFENIS, wat een merkwaardig woord! Het betekent achteruitgang, bankroet, bederf, debacle, dood, einde, ineenstorting, instorting, ontreddering, ruïnering, subversie, teleurgang, teloorgang, tenondergang, val, verderf, verloop, verval, verwoesting. In deze oneliner (altijd één lijn, 17 lettergrepen, geen leestekens, geen kapitalen) laat ik me door dat woord inspireren. De drummer is deze van GarageBand, de gif is van de onvolprezen Bill Domonkos

De oneliner van verderfenis
[183]
tegen teloorgang alsmede tegen verdere verderfenis

De digitale publicaties (pdf en EPUB) van De Lachende Visch zijn gratis. Mail erom (en vermeld de titel: in dit geval ‘200’, dan begrijp ik het wel.): liefkemores@telenet.be.


donderdag 28 november 2024

Antwoord op een lezersbrief

De foto verenigt drie generaties: deze van mijn kleindochters (de betogende scholieren), die van mijn dochter Marijke (links op de foto) en mijn generatie in de figuur van Raf Verbeke. (Gent, scholierenstaking, 22 oktober 2022)


SCHRIJVERS als Nick Cave — ja, Cave is wel degelijk ook schrijver — en Amélie Nothomb ontvangen doorlopend brieven, tientallen, honderden! Dat is niet verwonderlijk, beiden zijn internationale sterren aan het cultureel-commerciële firmament. Wel verwonderlijk is dat ze die brieven ook beantwoorden, Cave doet het in zijn Red Hand Files, Nothomb beantwoordt ál haar correspondenten persoonlijk, vijf uur per dag, minstens honderd handgeschreven brieven per week. 
Zelf ben ik een minor writer, in de brievenbus van mijn woning vallen alleen aanmaningen. Heel uitzonderlijk ontvang ik in mijn e-mailbox lezerspost en ’t is nog uitzonderlijker dat ik antwoord. Concreet ziet het er zo uit: mijn mapje ‘Lezers’ bevat vier brieven, drie ervan wachten op antwoord, of beter gezegd: ze wachten al lang niet meer op antwoord, die mensen weten wellicht niet meer dat/wat ze mij destijds geschreven hebben. Daarnaast is er Facebook dat ik alleenlijk gebruik om nieuwe posts van De Laatste aan te kondigen, daar vind ik wel eens een opmerking die de gewone hoon van dat roeptoetersmedium overstijgt, zoals die van Raf Verbeke die reageert op De radicalisering van Anuna. Omdat zijn reactie me ietwat aan oude mannen laat denken, antwoord ik met een verwijzing naar Anuna! Anuna!, een handpalmverhaal uit 2019, waarin ik in 127 woorden het scholierenverzet tegenover het onbegrip van oude mannen plaats. Raf Verbeke laat het daar niet bij, hij repliceert met een lezersbrief: 624 woorden. In 't holst van de nacht vraag ik me af wat Nick Cave en Amélie Nothomb met zo'n brief zouden aanvangen. 
Beste Raf, Je brief opent sterk: ‘De jeugd heeft altijd gelijk. Want de jeugd heeft de toekomst. Dat gelijk is dus niet omdat ze jong is, maar omdat gij en ik er er niet meer zullen zijn om die toekomst te maken.’ Daarna heb je het over een posterboy, een logebroeder en de neergang van de socialisten, om na die overbodige omweg terug te keren naar wat je, denk ik, zeggen wil: ‘Ik wil het risico op beschuldiging van paternalisme lopen in mijn kritiek op Anuna, omdat ik politieke steun gegeven heb aan een aantal van haar generatiegenoten, klimaatjongeren die net als Anuna schoolstakingen organiseerden, maar al vroeg het mediaspektakel de rug toekeerden en (een geel hesje dragend) de band legden met de sociale strijd (…)’  Ja, dat begrijp ik wel, vandaar ook dat ik Anuna! Anuna! afsluit met: ‘De kelner ruimt de tafels, de barman sluit de bar, aan de dienstuitgang trekken ze hun gele hesje aan.’ Raf, je weet dat ik je graag zie. Woonde ik in Gent, ik had voor je gestemd, maar je moet echt leren schrappen in je teksten, in dit geval toch om en bij de 500 woorden.  
Flor Vandekerckhove

woensdag 27 november 2024

Literaire hoogmis, voor wie of wat?

De lange rijen handtekeningenjagers zijn als gelovigen die zich in een handelsbeurs ter communie begeven, participanten aan de vermeende gemeenschap van schrijvers en lezers, verenigd tijdens het sacrament van de boekaankoop. Hier in de Bourlaschouwburg in Antwerpen, het boek heet Alkibiades, de schrijver is Ilja Leonard Pfeijffer.


IN 1990 teken ik present op de Boekenbeurs van Antwerpen. Bezijden een grote stand heeft mijn uitgever voor mij een plekje bedongen. Een voormiddag lang verkneukel ik me in ’t gevoel dat ik tot het literaire veld behoor, ook omdat ik meteen al enkele boeken slijt aan kennissen die anders niet gedurfd hadden te passeren. ’s Middags ga ik op zoek naar een broodje en leer de boekenbeurs in zijn geheel kennen als wat het is: een handelsplaats. Omdat ik geen schrijver geworden ben om weer in de verkoop terecht te komen, ga ik ervandoor en neem de trein naar huis.
Op die trein probeer ik een vraag te beantwoorden. Een marktplaats ja, maar waarom haasten mensen uit heel Vlaanderen zich naar Antwerpen om daar een boek te kopen dat evengoed in hun thuisstad in de etalage ligt? Dat boek kost op de beurs niet minder, je betaalt daarenboven een toegangsticket en ’t vervoer is ook niet gratis. 
Het antwoord ligt, weet ik inmiddels, in die lange rijen mensen die ik op die beurs zag aanschuiven, handtekeningenjagers op hoog cultureel niveau. Hen is het om het aureool te doen dat succesauteurs omringt, zij gaan voor het aura dat daarna aan hun gehandtekende boek kleeft. Ik leer de boekenbeurs kennen als een literair-commerciële hoogmis, een mis dus, plechtige bijeenkomst in soortement commercieel kerkgebouw, handelsgebeuren waarin aura & aureool tot leven gewekt worden, een plechtigheid gelijk de katholieke mis waar brood in God Himself wordt omgezet. De lange rijen handtekeningenjagers zijn gelovigen die zich in een handelsbeurs ter communie begeven, participanten aan de commerciële gemeenschap van schrijvers en lezers, die tot stand komt in het consumeren van een boekaankoop.
Soms overtreft de literaire commerce zichzelf:
‘(…) in de Bourlaschouwburg in Antwerpen. Er werd een roman gepresenteerd. Of beter gezegd: er werd een roman in de markt gezet. Het lijvige boek, dat handelde over een Griekse politicus van voor de jaartelling, was al groots aangekondigd, met reusachtige posters, en interviews met de auteur, en wat al niet. De schouwburg was afgeladen (…) 
Gezeten in een luxueuze zetel werd hij met eerbied geïnterviewd, hij vertelde de dingen over het boek die hij ook in eerdere interviews al had verteld, en ook al in de filmpjes die de afgelopen weken op de geïnteresseerde potentiële lezers waren losgelaten. De auteur, goed gekleed als altijd, met een vleug exuberantie, sprak op enigszins gedragen toon (…)
De gedragen toon van de auteur paste bij de statische, plechtstatige belichting, en daar was dan ook nog de bekendste sopraan van Vlaanderen die begeleid door een harpiste twee aria’s zong, waaronder ‘Casta Diva’. Ook zij werd smaakvol uitgelicht, vervolgens nam de auteur plaats achter een katheder om een fragment uit zijn boek voor te lezen – en vanuit mijn hoge positie op de derde ring vroeg ik me af waar ik naar keek. Het leek een eredienst, maar voor wie of wat, voor de roman, voor de schrijver? (…) (°)
De auteur van dat citaat gaat nog enige tijd door, hem is het om ‘de begrafenis van de literatuur' te doen, mij daarentegen gaat het om de slotzin van bovenstaand citaat: ‘Het leek een eredienst, maar voor wie of wat, voor de roman, voor de schrijver?’ Ik denk dat ik hem wel het antwoord kan geven, ’t gaat om 't geloof in en 't loven van commercieel succes.

(°) Het boek in kwestie was het succesrijke Alkibiades, de schrijver ervan de succesauteur Ilja Leonard Pfeijffer. Het citaat is onderdeel van een lezing van Rob van Essen. Die lezing ‘Een land waar je eenmaal met de trein doorheen bent gereisd.’ staat op diens weblog reddend zwemmen.

De e-boeken (pdf of EPUB naar keuze) van De Lachende Visch zijn gratis. Mail erom (en vermeld de titel): liefkemores@telenet.be.

dinsdag 26 november 2024

Herinneringen aan Vincent Pauwels (†)

Jonge kameraden, van links naar rechts: Robbie Ghekiere (†), Peter Duuring (†), Cathy Cornelissen, Vincent Pauwels (†). Rechts: Vincent aan ’t werk in zijn geliefde Stapelhuis, Frans Ackermansstraat Gent. (Foto’s Willie Panhuis)


’T STAAT niet voor niets in de ondertitel van De Laatste: 'Deze vuurtoren belicht de verdwijnende wereld van een babyboomer / soixantehuitard.’ En Mijn poëtica zegt hoe ik dat wil doen: ik laat mijn laatste vuurtorenlicht over een marginale uithoek glijden, resulterend in korte blogposts.
Zo’n marginale uithoek was zeker ook de RAL, een wel zeer linkse groep, te klein om van ‘partij’ te kunnen spreken. In 1975 sluit ik me aan bij de Gentse afdeling en ik denk er nog altijd met liefde aan terug, ’t is niet toevallig dat ‘trotskisme’ in de lijst met labels, rechts van de blog, meer dan honderd items telt. Daar voeg ik er vandaag nog eentje aan toe.
Gentenaar Vincent Pauwels (°1950 - †2000) was al langer lid. Willie Panhuis, die zijn levensgezellin zou worden, herinnert zich dat de RAL in 1971 naar Parijs trok om er deel te nemen aan de herdenking van de Commune van Parijs, en dat Vincent, toen arbeider in Fabelta, het eeuwfeest tot zijn spijt moest missen. Haar herinnering keert nog verder terug in de tijd: ‘In 70, terwijl ik het boekwinkeltje (de ‘Militant’) op de 
Sint Kwintensberg aan ’t openhouden was, stapte Vincent binnen, hij bleek zeer geïnteresseerd. Hij werkte toen bij fotograaf Van den Abeele onderaan de straat.’
Voor zo’n verre herinneringen ga ik altijd bij Eddy Labeau te rade: ‘Vincent was een enthousiaste militant. Zeer aanwezig, niet iemand die je maar eenmaal per week op de vergadering zag. Ook daardoor maakte hij bij ons veel vrienden. Wellicht was hij al bij de oprichting in 1971 van de partij.’ Eddy herinnert aan ‘Eenheid in de strijd’, bedrijfskrantje dat de RAL toen aan de poort van Fabelta distribueerde, en waarvoor Vincent, als insider, nuttige informatie bezorgde: ‘Zo waren er nog informanten, waarvan Maurice Martens en Jan Deroose de trouwste waren, contacten die al van voor de RAL dateerden.’ (°)
Toen ik in 1974-75 ‘de schots en scheve schaarse rangen vervoegde’ was Vincent minder actief, wat danig veranderde in 1977 wanneer de RAL in Gent een nieuw lokaal uitbouwde, ’t Stapelhuis, dat breder ging dan wat je van zo’n klein groepje zou verwachten. Naast de RAL en de jongerenafdeling ervan, SJW, hadden ook linkse Turken en Koerden er een basis. De grote zaal werd ruim gebruikt, ook door buurtbewoners. Ik herinner me pingpongtafels, een cursus elektronische muziekcreatie, repetities van een toneelgroep rond Arne Sierens, een punkgroepje rond Erik Goeman, een Turks trouwfeest, en fuiven, zoals die van anarchisten; toen ik als kaderlid van Speurder ontslagen werd, heb ik er een personeelsfeest gegeven, en er waren de succesrijke ‘Vrijdagen van ’t Stapelhuis’. Alain Krivine is er komen spreken en Ernest Mandel, er is een meeting geweest waarop ook Jef Turf het woord voerde… Enfin, je moet maar eens doorklikken naar Herinneringen aan 't Stapelhuis en Herinneringen aan ’t Stapelhuis 2, en je zult zien dat de RAL misschien wel klein was, maar ook, zoals het gezegde luidt, dapper. Wat ik eigenlijk vooral over dat Stapelhuis wil zeggen is dit: het zou er nooit gekomen zijn, ware er niet de nooit aflatende inzet van Vincent Pauwels geweest. 
Flor Vandekerckhove

(°) Om iets meer over die begintijd te weten te komen, had ik wellicht ook nut gehad aan Freddy’s papers, waarin Freddy Depauw, RAL-militant van het eerste uur, zijn herinneringen ophaalt, maar ik heb nog altijd geen exemplaar besteld (uitstelgedrag, sorry Freddy.)

Het overlijdensbericht van Vincent Pauwels, in Rood, september 2000.

maandag 25 november 2024

Schok

Zo ziet de slaperige internetschrijver er in ’t holst van de nacht uit, wanneer hij speciaal opstaat om een verse droom in te spreken, vooraleer die vervaagt en daarna verdwijnt.

IN 2024 is ’t honderd jaar geleden dat het surrealisme van start ging. In het Manifest van het Surrealisme beklemtoont André Breton het belang van de droom als creatieve mogelijkheid. Zelf vind ik dat manifest behoorlijk onleesbaar, ik weet derhalve niet of het steekhoudt, maar De Laatste verzamelt toch al achtentwintig stukjes onder het lemma droom, zoals ook dit driezinnenverhaal dat ik meteen na ’t dromen, in ’t holst van de nacht, insprak. Screenshots tonen hoe ik er op zo’n nachtelijk moment uitzie, waaruit weer eens blijkt: alles voor de literatuur! (Flor Vandekerckhove)

Schok —Met een schok schoot ik wakker op de vloer van een trein. Rond mij zag ik passagiers die probeerden me niet aan te kijken. Een milliseconde lang had ik schaamteloos van het kikvorsperspectief 
kunnen genieten. 
De digitale publicaties (pdf en EPUB) van De Lachende Visch zijn gratis. Mail erom (en vermeld de titel: in dit geval ‘200’, dan begrijp ik het wel.): liefkemores@telenet.be.

zondag 24 november 2024

In Frankrijk doen de boeren het wéér !

Links: vroeger beperkte de boerenactie zich tot het omkeren van plaatsnaamborden.
Rechts: nu halen de Franse boeren ook borden weg.

HET WAS ons opgevallen toen we onlangs in Frankrijk naar Étretat reden, waar Tania haar wandeling langs de albastkust (GR21) ging verderzetten: veel borden met gemeentenamen hangen daar — nog steeds, dachten we — omgekeerd, 't waren restanten — dachten we — van een protestactie van boeren die daarmee aangaven dat hun wereld op z’n kop staat.
Nu lees ik in de krant dat de omkering deel uitmaakt van alweer een nieuwe actie, want de boerenwereld staat nog steeds op z’n kop. Omdat ze ‘niet meer weten waar het heengaat met de stiel’ doen de boeren nu ook bijkomende dingen, ze verwisselen die gemeentenamen onderling: ‘Zo waren dorpsbewoners van het dorpje Négrondes in de Dordogne verrast toen ze plots La Coquille (een dorp dertig kilometer verderop) binnenreden.’ Nog iets wat die actievoerders nu doen is de borden gewoon wegnemen of afdekken met zwarte plastic, onder het motto ‘On ne sait pas où on va’.
Waardoor onwetende automobilisten, als wij, totaal overgeleverd worden aan de GPS, dus aan Trump en zijn steenrijke vriendjes die ons bij afwezigheid van plaatsnaamborden om ’t even waar naartoe kunnen sturen. Ik overdrijf misschien, maar ’t is toch iets om bij stil te staan: zijn we niet veel te afhankelijk geworden van computers, satellieten en artificiële intelligentie? Niet dat ik daar diep over nadenk hoor, ik praat alleen anderen na.
In 2020 maakte ik terzake wel een literaire oefening. Wat gebeurt er met de chauffeur die ’s nachts door een woud rijdt, nergens gemeentenaamborden ontwaart en onverhoeds in conflict komt met de GPS? Ik goot mijn afschrikwekkend verhaal toen in een YouTube-filmpje waaruit blijkt dat de natuur het desgevallend meteen van de techniek overneemt. Gevoelige kijkers wezen gewaarschuwd: ’t is geen lacheding.
Flor Vandekerckhove

Klik op mijn oefening
als ge durft!

www.youtube.com/watch?v=6zoBS5Z5_ww

[190]

zaterdag 23 november 2024

De radicalisering van Anuna


ANUNA De Wever is in Vlaanderen het gezicht van de scholierenbeweging tegen de opwarming van de aarde, ze is inmiddels 23 en haar beeltenis siert alweer (of nog altijd) de covers van magazines, ook van De Standaard Weekblad van 16 november, onder de provocerende uitspraak: ‘Met modder gooien naar de elite, dát geeft mij hoop.’ Ze verwijst daarmee naar slachtoffers van de recente overstroming in Spanje, die met slijk naar hun koning gooiden, toen die na de ramp hun dorp bezocht.
Ik herinner me knetterende vonken van hoop toen de Anuna’s van deze wereld destijds in actie kwamen, en ik onderstreepte met een venijnig rood pennetje het verzet van oude mannen tegen die scholieren, zoals Rik Torfs en Jean-Pierre Rondas waarvan ik toen zei: ‘Op de site die ‘s mans stuk publiceert, zoek ik naar diens gelijkgezinden. Sommigen zijn nauwelijks de veertig voorbij, zie ik, en alreeds gelijkhebbers van de oude stempel, kommaneukers uit roeping, lieden die overal een kaakslag in zien, klagers over de ondergang van zeden & goede manieren. Aan hen kleeft het stof dat zich in vaders vaandel opgehoopt heeft. Op die site ontmoeten ze elkaar, een stek waar de geur van pijptabak in de zetels hangt en die daardoor goed lijkt op gelagzalen die Blauwvoet heten, Odal, Arendsnest, Roeland of Leeuw van Vlaanderen.’  Nu doen ze het weer, zie ik, of nog steeds: ‘Uiterst rechtse sites vergelijken haar met Pim Fortuyns moordenaar Volkert van der Graaf. In De Standaard zette reportagemaker Luckas Vander Thaelen haar in de hoek van de communistische terreurgroep CCC…’ En natuurlijk is daar ook Maarten Boudry, door Tom Lanoye mooi omschreven als ‘de voortzetting van Mia Doornaert, maar met een ander kapsel.’ Ik schreef in 2019 een handpalmverhaal over dat soort mensen, lees dat nog eens, of lees het eindelijk eens, ’t behoort tot de schone letteren, 't is kort en ’t gaat over zo’n heren van stand.
Al dat gezeur van oude mannen, terwijl je in dat jeugdige activisme toch evengoed een hoopvolle bevestiging kunt zien van Camus’ definitie van onze soort: de mens IS opstand. En weer voel ik vonken van hoop, doordat ik de huidige radicalisering van Anuna, richting antikapitalisme, herken als destijds de mijne. Toen ik 15 was, bond ik nog een leeuwenvlaggetje achteraan mijn fiets, mede uit verlangen naar blonde meiden die naar Diksmuide fietsten om daar de IJzerbedevaart bij te wonen (mijn vlaggetje maakte op hen helaas niet de verhoopte indruk), toen ik 18 was, vroeg ik de Witte Kaproenen om informatie — da’s evolutie hé — en toen ik 24 werd, volgde ik een marxistische vorming die me naar de antikapitalisten van de RAL/SAP leidde. Da’s dezelfde radicalisering die Anuna nu meemaakt, zij het in andere tijden, in een andere context en op een ander niveau. 
Mocht u mijn vergelijking overtrokken vinden, kijk dan eens naar deze ontmoeting tussen jong en oud, en zeg met mij: Ja, verdorie, er zit wel degelijk continuïteit in de dingen.
Flor Vandekerckhove

Anuna De Wever Van Der Heyden. Laten we eerlijk zijn. 2024. EPO. 180 pp.

vrijdag 22 november 2024

Kunstenaars maken het (met) bont

Meret Oppenheim. ‘Kop, schotel en lepel bedekt met bont’, ook 'Le Déjeuner en fourrure'.


VANDAAG opent het Henry Moore Institute in Leeds The Traumatic Surreal, een kunsttentoonstelling. Wie er veel over wil weten klikt hier; wie het, zoals ik, liever in 33 seconden doet, kijkt meteen naar dit YouTubefilmpje — je zult zien, ’t is de moeite. Aanleiding van de tentoonstelling is de honderdste verjaardag van het surrealisme dat in 1924 van start ging met het Manifest van het Surrealisme (°) van André Breton, tekst die je hier in zijn volledigheid in ’t Engels kunt lezen en daar zelfs in zijn volledigheid in een merkwaardig Nederlands (ik veronderstel dat de vertaling van Google is, 't lijkt wel surrealisme) en voor wie daar geen tijd of goesting voor heeft, wordt dat manifest daar kort samengevat.
In Leeds tonen ze werk van zes vrouwen die surrealistische tradities aanwenden om patriarchale constructies te bekritiseren. Ik zie dat Meret Oppenheim erbij is, wat mij de gelegenheid geeft iets over haar bekendste werk te schrijven, Le Déjeuner en fourrure (Ontbijt in bont, 1936), en van daaruit verder te trekken, naar twee andere kunstenaars, alleen maar omdat ze in mijn Mac gedrieën een mapje delen waarop BONT staat, ik wacht al meer dan twee jaar op een geschikt moment om ze uit dat mapje te halen. Nu dus.
Oppenheim exposeerde haar object als onderdeel van André Bretons eerste tentoonstelling van surrealistische beeldhouwkunst (1936). Oorspronkelijk gaf ze het de prozaïsche naam ‘Kop, schotel en lepel, bedekt met bont’, maar omdat het beter in zijn kraam paste, veranderde Breton dat in Le Déjeuner en fourrure, verwijzing naar Manets schilderij Le Déjeuner sur l’herbe. 
Ik blader verder in mijn BONT-mapje en stoot op een citaat:
‘In de jaren twintig kreeg René Magritte de opdracht om de jaarlijkse catalogus te ontwerpen voor de Brusselse bonthandelaar S. Samuel et Cie. (…) Of de catalogus veel impact had op de bontverkoop is niet bekend, maar hij had in ieder geval wel effect op Magrittes werk. Op La lumière de la pôle (Het poollicht), later aangeschaft door Sofia Loren en Carlo Ponti, zijn naakte poppen als etalagepoppen opengewerkt, gebroken en gefragmenteerd, terwijl een reusachtige vogelvrouw in bont haar blik afwendt. Op Le sens de la nuit (De betekenis van de nacht) zweeft aan de rechterkant een mysterieus bedekt bontbedekt lichaamsdeel en lijkt een lichaamloze hand of handschoen het bont weg te trekken, om een glimp van een kanten petticoat en zijden kousen te onthullen. Daarnaast houdt een man in overjas en met een bolhoed zijn ogen stijf dicht en zijn jas keurig gesloten. De knopen sluiten de verkeerde kant op, alsof de jas is geleend van een van de etalagepoppen. Zijn dubbelganger kijkt uit over de zee, met zijn rug naar het zwevende bont op de voorgrond. Op de grond liggen vlokkige wolken. (…)’ (°°) 
Wie die twee schilderijen wil bekijken, vindt het eerste hier en het tweede daar.
In mijn mapje BONT zit ten derde ook een werkje van Marijke Vandekerckhove. Zij werd destijds geïnspireerd door het boek Wilder Mann van Charles Fréger. Hij doorkruiste in 2010, 2011 Europa op zoek naar 'wildermannfiguren'. Marijke ging met het thema aan de haal, wat toen resulteerde in een aantal performances / opnames en ook in wat me hier interesseert, een extreem korte video waarin een boordje bont aan de Wilder Mann-inspiratie herinnert: Lam 1/1 maat S  (2022.) (°°°)
Flor Vandekerckhove

(°) André Breton. Manifestes du surrealisme. 1985. (Bevat twee manifesten van het surrealisme, beide geschreven door André Breton.) Uit. Gallimard. 192 pp.  
(°°) Het citaat komt uit Alex Danchev, afgewerkt door Sarah Whitfield. Magritte. Een leven. Vertaald door Alex van Ginneken. 558 p. Uitg. Unieboek / Het spectrum A’dam. 2022. (op ps 178,179)
(°°°) De video staat op een FB-profiel. Hopelijk heb je toegang. Als dat het geval is, zet dan ook ’t geluid aan.

donderdag 21 november 2024

De laatste uren van Henriette Roland Holst en over mensen die haar komen zoeken



Wie zich op de dood voorbereidt, 
weet hoe belangrijk het is te genieten 
van een frambozentaartje in de zon. 
Lezen en schrijven, de literatuur, zij is niets anders dan dat, 
een actieve voorbereiding op de dood’
Arnon Grunberg

OVERMAND door overlijdensberichten startte ik in 2022 een reeks gewijd aan het fenomeen van het overlijden, iets waarmee elk van ons te maken krijgt, weer of geen weer. Inmiddels verzamelde De Laatste al 32 soortgelijke stukjes onder het label memento mori. Nu voeg ik daar Henriette Roland Holst aan toe, ze stierf vandaag exact 72 jaar geleden, op 21 november 1952, ze werd 82. Hoe is ’t de dichteres in haar laatste uur vergaan? 
’(…) tante Jet (wilde) de dertiende sonate van Beethoven horen, die ze vroeger zo vaak zelf gespeeld had. Vervolgens vroeg ze of haar nicht wat kon voorlezen uit de bijbel (…) Tot slot liet ze zich trakteren op een paar zangerige verzen van Leopold.
De volgende dag, 21 november, werden Fie Wibaut, haar man Floor en Eep Roland Holst naar de Van Eeghenstraat geroepen. Vanaf drie uur ’s middags zaten zij stil aan het bed van hun tante, die zonder benauwdheid insliep. Om vijf uur hield het ademen op.’ (°)
Haar vakantieverblijf, de Angorahoeve, op de Oude Buisse Heide is nu een schrijversresidentie. Ook A.L. Snijders heeft er verbleven, daarover schreef ik vroeger al een stukje. In Snijders’ bundel Wapenbroeders vind ik nog wel tien ZKV’s waarin hij het over dat verblijf heeft. Een ervan is Toeter. (°°)
Ik zit in de bossen van de Oude Buissche Heide. Ik zit doodstil in een levend monument, het huis van Henriette Roland Holst. De mensen komen haar zoeken, ik hoor ze praten voor het keukenraam. Ze kennen haar als dichter, als vriendin van Lenin, of gewoon uit de krant. Om het huis loopt een reep grind dat knarst als ze dichtbij komen. Ik heb ze gehoord, ik heb me voorbereid, ik sta aan het raam. Ze schrikken als ze mijn hoofd zien in de toeter van hun handen, op twintig centimeter afstand. Het zijn meestal vrouwen, vrouwen dragen de cultuur, ze slaken een kreet van schrik, maar zijn niet echt bang. Ze horen me achter glas iets zeggen, ze zien mijn lippen bewegen: Ze is niet thuis, mevrouw, Henriette is niet thuis. Komt u morgen nog eens terug, wanhoop niet, de cultuur gaat niet verloren.

(°) Op p. 613, 614 in Elsbeth Etty. Henriette Roland Holst 1869-1952. 1996. Uitgeverij Contact. 743 pp.

 

(°°) Op p. 184 in A.L. Snijders. Wapenbroeders. 2013. Uitg. AFdH Enschede/Doetinchem. 288 pp.

woensdag 20 november 2024

Op bezoek in een van de Gentse barakken

Marie De Broeder en haar dochter Stephanie Hofman in hun woonst, een barak. Ik zie dat er taart op tafel staat.

VANDAAG, 20 november, is het achttien jaar geleden dat mijn moeder, Henriette De Clercq, overleden is. De blog telt inmiddels vijftien posts over haar, veelal stukjes waarin ik haar Gentse afkomst betrek, ook om mijn familieband met die stad te ontrafelen.
In een aantal van die stukjes memoreer ik Gentse familiebezoeken, vooral aan telgen van de familie Hofman, zoals ook mijn grootmoeder heette (de lijst met labels, rechts in de blog, telt al elf posts 'Hofman'.) Zo herinner ik me ook het bezoek aan Marie De Broeder, weduwe van Joseph Hofman, en dochter Stephanie die bij haar moeder inwoonde. Vooral die Stephanie, mama’s nicht, herinner ik me goed, ook omdat ze later nog bij ons thuis in Bredene geweest is, ik herinner me haar muf ruikende parfum die ik in oneerbiedige momenten koppel aan haar statuut van oude juffrouw, en dus haast ik me eraan toe te voegen dat ik me haar ook herinner als optimistisch en met veel zin voor humor. [Ook Freddy Hofman herinnert zich Stephanie: 'Ze werkte bij Apotheek-groothandel De Pannemaeker in de Burgstraat. Later, na het overlijden van haar moeder is ze verhuisd naar een appartement in de Groene Vallei in Gent, vlak bij de gevangenis aan de Nieuwe Wandeling, waar ze tot haar overlijden is blijven wonen.']
Tante Marie en Stephanie woonden in een van de Gentse oorlogsbarakken — ik dacht eerst aan de Afrikalaan, maar Freddy Hofman wijst me terecht: 'D
ie woning stond in de Patijntjesstraat, in het stuk waar de straat zich afsplitst van de Gordunakaai als je van Sneppebrug komt.' Hij voegt er nog aan toe: ‘Ik weet ook nog dat ze niet over elektriciteit beschikten, de verlichting gebeurde met gas. Er liep een stadsgasleiding naar een verlichtingslamp in 't midden boven de tafel en je moest met een wieltje aan de "lamp" het gas opendraaien en met een lucifer de gloeikous (manson in 't Gents) aansteken.'
Het waren bouwsels die na WO I de woningnood moesten verhelpen en die veel langer bestaan hebben dan bedoeld, zo ook nog rond 1960, wanneer wij daar tante Marie gingen opzoeken. 
Ik lees hier dat de laatste barakken in 1971 verdwenen zijn, wat me met een geheugenprobleempje opzadelt. Veel veel later dan 1971 hielp ik in Gent Nadine Crappé verhuizen naar een appartement in een hoog flatgebouw. Tijdens die verhuizing passeerde ik een restant van de wijk met barakken waar ik eerder als kind geweest was, zo is 't althans in mijn herinnering. Betreft het een herinneringsvervalsing, iets waarvan ik wel meer last heb? Of zijn er inderdaad ergens barakken blijven staan, nadat de laatste bewoners er in 1971 uit vertrokken waren?
Flor Vandekerckhove

Op de foto: Barakken in de Patijntjesstraat Gent, zo luidt althans het onderschrift bij deze foto, maar op de foto staan volgens Piet Baertsoen de barakken in de Ruststraat met achteraan de spoorwegbrug over de De Pintelaan. — 'Barakken' heeft een ongunstige klank, het woord komt uit het Catalaanse 'barraca', kleine militaire constructies. Hoe dan ook, er werden na de eerste wereldoorlog aan de Gentse stadsrand een duizendtal houten barakken gebouwd, ze waren zeer gewild omwille van de lage huur. De bewoners konden er hokken aan toevoegen, rommelig, maar gerieflijk. Meestal was er zelfs een lapje tuin beschikbaar. Ze waren bedoeld om gedurende korte tijd de toen erge woningnood te verhelpen. Het draaide anders uit, de laatste verdwenen pas een halve eeuw na de Grote Oorlog, in 1969 en 1971. Meer over de oorlogsbarakken staat hier.

dinsdag 19 november 2024

Karel C. Korfker: ’Vluchten! Er zat niet anders op.’

Links: Leen Vandamme en Bob Spaenhoven ten huize van Karel C. Korfker en Ineke Planken in Zeeuws-Vlaanderen. Rechts: recent werk van Karel Korfker, gewassen penseel-tekening, 10 x 15 cm.


DAAGS NADAT hij op 28 januari 2023 overleden was, plaatste ik in De Laatste een In memoriam Bob Spaenhoven. Daar keken toen 500 mensen naar, aantal dat daarna bevroor, tot wanneer Karel C. Korfker (°1947) er enkele dagen geleden zijn oog op liet vallen. Er volgde correspondentie. In een eerste mail schreef hij: ‘Ineke Planken en ik waren verliefd, zij was 19, ik 20, en er stelde zich een probleem. Haar ouders waren katholiek en ik was van gereformeerde huize, volgens de ouders kon zo’n samenzijn niet. Er zat voor ons niet anders op dan… vluchten.’ Voor mijn ogen ontvouwde zich het Nederland van de sixties, eerst door Jaap Fischer zo goed bezongen en later door Boudewijn de Groot, Rikkert Zuiderveld, Lennaert Nijgh en Armand. Korfker weer: ‘In de winter van 1966-67 kwamen we op de vlucht in Brussel terecht, we sliepen bij studenten op de vloer. Daar leerden we Leen Vandamme en Bob Spaenhoven kennen, zij namen ons op sleeptouw, op zoek naar werk en een slaapplaats. Ook doordat Ineke minderjarig was en haar moeder Interpol had ingeschakeld, leidden we in Brussel een clandestien bestaan. Leentje en Bob hebben ons heel die tijd bijgestaan. En ook later, wanneer beide ouderparen zich bij de situatie neergelegd hadden, was er nog altijd de hulp van Leen die Ineke haar trouwjurk gaf.'
Er is na die heftige tijd nog contact geweest met Leen en Bob, daarvan getuigt een foto uit de jaren zeventig, waarop we de Brusselaars in het hoevetje van Karel en Ineke zien, in Eede, Zeeuws-Vlaanderen. Korfker vertelt in verschillende vervolgmails nog wel een en ander over Bob die duidelijk grote indruk op hem gemaakt heeft. Afsluiten doet hij met: ‘Ik weet niet hoe het met Spaenhoven en Vandamme later vergaan is, wel heb ik de docu Ne me quitte pas gezien, waarin Bob een van de antihelden is.’
Wat ik Korfker kan zeggen is dat beiden antikapitalist gebleven zijn, weze het los van elkaar en elk op eigen wijze. Leen Vandamme heb ik in de 
RAL/SAP  leren kennen als een indrukwekkende syndicaliste; Bob Spaenhoven deed het meer à la bohème, zo beschrijft ook Pascal Verbeken het in De Morgen, krantenartikel (°) waaruit ik nu citeer onder het motto copyright is overroepen. Zegt Spaenhoven: ‘Ik was altijd een overtuigde linkse jongen. Noem een ‘aksie’ en ik was erbij, zoals de redding van De Morgen, waar ik veel energie in stak. Als militant van de trotskistische Revolutionaire Arbeidersliga betaalde ik maandelijks braaf mijn 14.000 frank contributie aan de partij, een bedrag dat gebaseerd was op mijn loon. Nooit spijt van gehad. Ik was toen vakbondssecretaris en verdiende goed. Dat geld kon ik missen. Hugo Claus kwam bij mij over de vloer, ik was de verantwoordelijke uitgever van zijn pamflet over Vlaanderen, adres: Molenstraat 3 in Sint-Joost-ten-Node. Een plezante tijd. Soms jeukt het nog om de revolutie alsnog in gang te steken.’
Later verwerft Bob een goedkoop huis in de Ardennen, ver weg van het dure Brussel. ’t Is daar dat Pascal Verbeken hem spreekt: ‘Aan de muur hangt een naambord van het Lemmensplein in Anderlecht, al tientallen jaren een van de meest beruchte drugspleinen in het Brussels Gewest. Het blijkt een souvenir uit een vroeger leven, toen Bob nog aan de slag was als straathoekwerker. Op zijn cv staat een hele lijst jobs in België en Kongo: barman, jeugdhuisverantwoordelijke, onderhoudsman van oliepersen, vrachtwagenchauffeur, leraar…’ 

En? Waarom breng ik dat alles hier samen? Wel, in de weekendkrant heeft Tom Nagels het over BDW politiek beest, van Paul Jambers. (°°) Uit Nagels’ terechte kritiek op die reportage citeer ik een passage: ‘Uiteindelijk is de fundamentele vraag die elke journalist, schrijver, historicus, podcaster, documentairemaker of andere verteller die op zoek is naar een waarheid, zichzelf moet stellen: wat wil ik blootleggen dat een ander nog niet heeft getoond?’ Is het onderwerp van De Laatste Vuurtorenwachter niet ‘de verdwijnende wereld van een babyboomer / soixantehuitard’? De mooie ontmoeting van Karel & Ineke met de twee linkse Brusselaars maakt daar ongetwijfeld deel van uit, ’t is aan de hand van zo’n kleine dingen dat ik graag onze verdwijnende wereld beschrijf. Of in de woorden van Jambers: Wie zijn ze, wat doen ze, wat drijft hen’, maar dan vooral in de verleden tijd.
Flor Vandekerckhove

(°) Pascal Verbeken in DM, 17 augustus 2019. Reportage. De laatste zomer van België: Het volledige krantenstuk is hier vrij in te kijken. Ook in Humo staat hier een lang interview met Bob Spaenhoven.
(°°) Tom Nagels. Op de kop. Het jaaroverzicht valt vroeg dit jaar. in DS, 16 november 2024.
Karel Cornelis Korfner. ° Amsterdam, 20.02.1947. Beeldend kunstenaar. Opleiding Vrije Academie Den Haag, Nederland. In De Volkskrant vind ik van hem ook een reisverhaal.
Ineke Planken. ° Den Haag 04.02.1948 - † Terneuzen 22.03.2024. Zangeres en muzikante in meerdere orkesten, eerst bij Zwandekulas jaren tachtig, daarna in dansorkesten.
Op de foto: Bob Spaenhoven in zijn woning, Rue de Montigny in Le Mesnil (2019). (Foto Tim Dirven)

maandag 18 november 2024

Geluk

HOE KAN IK mijn geluk bezingen? Het was vroeg en ’t was nog donker. Niemand liep op straat. Achter ’t licht van mijn fietslamp reed ik naar ‘t station. Daar nam ik de tram, daarna de trein, dan een bus en op ’t einde sloeg ik rechtsaf en daarna vier keer links. Ik had me gehaast en nu was ik er. Te vroeg, deur op slot, wind die met de regen speelt. Wachtend op de dingen die zouden komen, stak ik de weg over en liep de laan af die naar een park leidde. Het regende prikjes op het vijverwater en aan de overkant zag ik een man zijn kilometers lopen. Op een bank luisterde ik naar het ruisen van de populieren. Toen het daarvoor tijd werd, ging de deur open en keerde ik op mijn schreden terug. Binnen veel volk, veel bekenden. Ik schudde handen, gaf kusjes en ging weer weg. Vier keer rechts, een keer links, bus, trein, tram, fiets. Thuis vroeg ik me af of ik ook iets over de koekoek moest zeggen. Die had ik gehoord toen ik aan de vijver zat, koekoek, koekoek. (Flor Vandekerckhove)

De e-boeken (pdf of EPUB naar keuze) van De Lachende Visch zijn gratis. 

Mail erom (en vermeld de titel): liefkemores@telenet.be.

zondag 17 november 2024

Jean Jaurès: 'éénig was zijn rhetorische degen-zwaai'

Links, standbeeld van Jean Jaurès in Castres, Frankrijk.
Rechts, de verzamelde
De socialisten: personen en stelsels, van H.P.G. Quack.


TELKENS ik in Vabre het vakantiehuisje opzoek, bezoek ik ook Castres, nabijgelegen stadje. Eindigen doet dat stadsbezoek altijd op de Place Jean-Jaurès, waar ik me aan een dame blanche te buiten ga. Dat zal daar nog wel eens gebeuren, maar toch niet veel meer: we worden oud, dat huisje en ik, het onderhoud wordt lastig, die last weegt door, het afscheid nadert, iets wat ik in Een berg sentiment al verteld heb.
Maar goed: Castres. ’t Is geen toeval dat de socialist Jean Jaurès (1859-1914) daar een plein heeft, die mens is daar geboren. Daar staat ook zijn standbeeld en in die stad heeft hij ook zijn museum. Ik heb dat nooit bezocht, ik neem me voor om het in extremis nog te doen. Dat Jaurès indrukwekkend is, vinden ook vandaag nog velen, zo ook Jacques Brel die hem mooi bezingt in zijn lied Jaurès, met een aanklacht als stokrijm: Pourquoi ont-ils tué Jaurès? De pacifist werd inderdaad aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog vermoord door iemand die vond dat de nakende oorlog een goede zaak zou zijn.
Omdat zo’n blogpost kort moet blijven en omdat hypertekst me toelaat dat ook te doen, wijs ik naar Wikipedia voor meer info over Jean Jaurès en voor wie nóg meer wil weten naar het interessante Waarom hebben ze Jean Jaurès vermoord. Waardoor ik hier plaats overhoud om iets te zeggen over het indrukwekkende De socialisten: Personen en stelsels van Hendrick Peter Godfried Quack (1834-1917). Die zeven (!) boeken staan al enkele decennia in mijn kast, ooit tweedehands verworven in De Slegte, en al even lang neem ik me voor daar iets mee te doen. ’t Komt er maar niet van. 
Quack heeft het daarin ook over Jaurès. Voor de feiten ben je elders wel beter af, in de eerste plaats omdat Quacks boekwerk al van 1897 dateert en dat er ook wat Jaurès betreft dan nog veel moet gebeuren, in de tweede plaats omdat je zo’n boeken, met dat oud-Nederlands en al, meer omwille van de ‘poëzie' leest, vind ik:
De welsprekendheid van Jean Jaurès is van vrij hooge orde. Vroeger professor der filosofie had hij de logische methode der wetenschap zich goed eigen gemaakt. (…) Hij bleek een altijd slagvaardig “debater” te zijn. Zóó zijn er echter meer onder de Franse volks-vertegenwoordigers. Maar bepaald éénig was de rhetorische degen-zwaai van zijn meestal aanvallende verwering, het pathos zijner sonore voordracht, de soms verpletterende wending van zijn hooghartige verontwaardiging, het opstuiven van zijn weldoordachte en schoon geformuleerde bedreigingen. Hij passioneerde dadelijk het debat als hij eraan deelnam: zijn lange, klinkende, eenigszins emfatisch daverende volzin, zijn flikkerende metafoor, zijn sterke stem, beheersten het gewoel en de dwarreling van het parlement. Hij had in dit opzicht een vóórsprong boven al de leden zijner partij (…) Hij bewaarde steeds in het debat een hoogen toon, zoo afgetekend tegen het baloorige en ruige geluid van velen zijner bent, die zich in de Kamer slechts kenmerken door het opzetten van een keel. (…) Hij hief in de Kamer het hoofd hoog op, en werd dan ook als leider der socialisten door alle partijen geëerbiedigd en gewaardeerd. (°)

(°) Hendrick Peter Godfried Quack, op p. 388 en 389 in deel VI van De socialisten: Personen en stelsels.

Als toetje, een prozagedicht (Uit Poèmes en Prose van Jean Jaurès. 57 pp. 2020.) De vertaling is van Google. Alle suggesties om die vertaling te verbeteren zijn welkom. 
Als een droom – Heel vaak genieten we, in contemplatie en mijmering, van het universum zonder het naar zijn verklaringen te vragen; we streven met absolute onnadenkendheid naar het bedwelmende leven van de aarde, en de sterrenhemel en grandioze nacht zal voor onze rijzende ziel binnenkort niet langer een nacht in de keten van nachten zijn. Er staat geen datum op; het wekt geen herinnering; het is aan geen enkele gedachte gehecht; je zou zeggen dat het, zelfs boven de rede, de manifestatie van het eeuwige is. We vragen ons niet langer af of het een realiteit of een droom is, omdat het een realiteit is die zo vreemd is aan onze individuele actie en aan ons gemene bestaan ​​dat het voor ons op een droom lijkt; en het is een droom die zo vol heerlijke emoties is dat hij het equivalent is van de werkelijkheid. (Comme un rêve Bien souvent, dans la contemplation et la rêverie, nous jouissons de l’univers sans lui demander ses comptes ; nous aspirons la vie enivrante de la terre avec une irréflexion absolue, et la nuit étoilée et grandiose n’est plus bientôt, pour notre âme qui s’élève, une nuit dans la chaîne des nuits. Elle ne porte aucune date ; elle n’éveille aucun souvenir ; elle ne se rattache à aucune pensée ; on dirait qu’elle est, au-dessus même de la raison, la manifestation de l’éternel. Nous ne nous demandons plus si elle est une réalité ou un rêve, car c’est une réalité si étrangère à notre action individuelle et à notre existence mesquine qu’elle est, pour nous, comme un rêve ; et c’est un songe si plein d’émotion délicieuse qu’il est l’équivalent de la réalité.)