De voyeur, het boek, de film (over porno 7)

De slotscène van de film. Silvia en Edoardo verlaten het leegstaande appartement. Zij draagt een doorkijkjurk die achteraan tot boven het begin van de bilnaad uitgesneden is. De man met de sigaar is filmregisseur Tinto Brass in een cameo, iets wat hij wel meer doet, veelal als 'dirty old man', rol die hem op 't lijf geschreven is.

Het woord voyeur is Frans, maar het wordt ook in ‘t Engels en in 't Nederlands gebruikt. Mag ik veronderstellen dat het in Italië gangbaar is? Het boek van Alberto Moravia, dat in het Nederlands als De voyeur vertaald wordt, heet in ’t Italiaans evenwel niet Il Voyeur, maar L’Huomo che guarda: de man die kijkt. Het hoofdpersonage, de jonge professor Edoardo, is immers niet alleen op seksueel vlak iemand die graag kijkt; kijken is als ’t ware zijn hele levenshouding. Over zichzelf zegt hij: ‘(…) een goede intellectueel die niet tot handelen in staat is en ermee volstaat de dingen te denken zonder ze te doen.’ Een toeschouwer. Het is, suggereert Moravia, een laakbare levenshouding, die daarenboven schril afsteekt tegenover die van Edoardo’s vader, een autoritaire man die, daadkrachtig als hij is, macht over zijn omgeving behoudt, zelfs al is hij oud en bedlegerig. Zoon Edoardo en schoondochter Silvia daarentegen missen de daadkracht om het zonder hem te rooien. Het voyeurisme is bij Moravia een metafoor, een kritiek op de jonge generatie — de mijne, deze van mei 68 —, omdat die in daadkracht tekortschiet om de verlangde breuk met het verleden te realiseren. 

Filmregisseur Tinto Brass, waarover ik hier eerder al een stukje schreef, draait dat helemaal om. Het thema van de onmachtige generatie is in de film ook wel aanwezig, maar Brass wil vooral de seksuele praktijk van het voyeurisme demonstreren. Bij hem is dat voyeurisme geen metafoor, maar the real thing. Waar Moravia ons iets over een onopgelost maatschappelijk probleem vertelt, vergast Tinto Brass ons op een uurtje soft pornografisch kijkgenot. Wie het boek leest én de film bekijkt — combinatie die als 't ware de hele mens bevredigt — kan achteraf een heel eind weglullen over hogere versus lagere cultuur, woord versus beeld, highbrow versus lowbrow, maar mij leert het vooral dat porno zich van erotiek onderscheidt door de overdrijving; en laat dit dan mijn stelling zijn. 
Bijvoorbeeld: in het boek wordt Edouardo's vader verzorgd door de tweeëntwintigjarige Fausta: ‘Ze is klein, maar perfect geproportioneerd zodat ze zich, zij het op een verkleinde schaal, welgeschapen mag noemen. Omdat ze heel kort geknipt haar heeft, lijkt haar hoofd op dat van een jongen, of liever, door iets dat op de een of andere manier geslepen en dubbelzinnig is, op dat van een baardeloze schooier: zwarte ogen, zacht en stiekem; kleine, haast stompe neus; vlezige mond met een uitdagende trek. In haar strakke rode truitje tekenen haar weelderige borsten zich duidelijk af; de tweeling-rondingen van haar achterste barsten bijna uit haar spijkerbroek; op de linkerbil is een hartje van rode stof genaaid; om haar hals is een geel sjaaltje geknoopt.’ Dat is een erotische beschrijving. De film toont Fausta toch ietwat anders: geen strak truitje, wel een doorkijkblouse; niets verhullende hotpants: wanneer ze zich buigt — wat ze ook voortdurend doet — zie je haar lippen! Da’s wat anders dan Moravia's spannende spijkerbroek. Wat mij, ter verdediging van mijn stelling — porno onderscheidt zich van erotiek door de overdrijving — een merkwaardige vergelijking oplevert: porno verhoudt zich tot erotiek zoals het smoelwerk van Louis de Funès zich tot de komedie verhoudt; da's eentje om in te kaderen. In handen van een goede regisseur werkt dat overdrevene wel — en Tinto Brass ìs een goeie — maar van goede smaak getuigt het daarom nog niet. In de slotscène van The Voyeur, waarvan ik een still bovenaan dit stuk plaats, zie je Silvia en Edoardo uit een leegstaand appartement vertrekken. Ze zijn op weg naar Edoardo’s vader, aan wie ze gaan meedelen dat ze niet van plan zijn te breken met het passieve leven dat ze leiden. Eerst het boek: Silvia draagt een zwarte, glimmende regenjas, het regent in Rome. En nu de film: Silvia draagt een lang kleed waar je los doorheen kijkt, en dat van beneden tot boven aan de bilnaad uitgesneden is, weer of geen weer.

Flor Vandekerckhove