Vissersverhalen

— 1953: de vissers eisen bestaansrecht. 2015: de vissersverhalen krijgen bestaansrecht. — 

Enige tijd geleden ben ik een project gestart waarbij ik probeer versteende vissersverhalen weer tot leven te wekken. Ik zoek die oude verhalen op, ga daar op geheel eigen wijze mee aan de haal, geef er een ferme draai aan, vervorm ze tot iets wat ze oorspronkelijk geenszins geweest zijn en hopla, daar is wederom iets nieuws ontstaan. Ik heb er inmiddels al achttien. Ik zet ze hieronder op een rijtje dat ook na vandaag nog regelmatig aangevuld wordt.

1. Framasson: op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/07/framasson.html

Framassons zijn burgers waarvan de folklore beweert dat ze, net als Faust, een pact met de duivel gesloten hebben. Ook in de visserij zouden ze actief zijn. Zegt een getuige: ‘Het ging de framassons op alle vlakken voor de wind. De schippers, de kapiteins, en zeker ook de reders die vrijmetselaar waren, hadden op alle vlak een streepje voor. De reders verdienden veel geld en de schippers en kapiteins hadden altijd geluk en vingen veel vis.’ Ik ben op zoek gegaan naar zo’n framasson en ja, ik heb er een gevonden.

2. Barbara: op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/06/barbara.html

Barbara is gebaseerd op een folkloristische vertelling over de eeuwige kruwer, een geest, gedoemd om ten eeuwigen dage met een steek- of treknet op garnaal te vissen. Onder de lokroep Hoe dieper hoe meer verleidt hij andere garnalenvissers die zich daardoor te ver in zee wagen en zodoende aan hun einde komen. Het verhaal is erg bekend aan de Westkust en in ’t noorden van Frankrijk. In de Garnaalstoet van Oostduinkerke loopt een reus mee die op de figuur van eeuwige kruwer Babbe Roere gebaseerd is. In haar hand draagt ze een kraai, want dat is een van haar verschijningsvormen.

3. Ananas: op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/06/ananas.html

Dit is een passage uit mijn roman Amandine (2012). We bevinden ons voor de poort van het aan de kust erg bekende instituut IBIS. Daar krijgen wezen en kinderen met andere problematische gezinsachtergronden een opleiding die hen naar een maritiem beroep leidt: visserij, marine, zeevaart… Het is 1968. De leerlingen wachten op het bezoek van Prins Albert. Een leerling, Kozzen, is er niet bij. Hij is de voorgaande avond uit IBIS ontsnapt.

4. De vruchteloze zoektocht naar Osschaert, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/06/de-vruchteloze-zoektocht-naar-osschaert.html

De Osschaert (Ossaart, Oessaart, Oschaart, Oeschaart, Osschaart) is een wezen uit de Belgische folklore, afkomstig uit de omgeving van Hamme. Op het internet vind je talrijke Osschaertverhalen. Het wezen zou op de rug van mensen springen die zich ‘s avonds in de buurt van het kapelletje van Twee Ruggen durven te wagen, hij laat zich meeliften tot een kruispunt. De pastoor van Hamme slaagt erin Osschaert te verdrijven, die daardoor in Oostende terechtkomt.

5. Hoe mevrouw Delanghe een reputatie kreeg, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/06/hoe-mevrouw-delanghe-een-reputatie-kreeg.html

Marie Delanghe, aka Miete, is een figuur uit de Oostendse visserijfolklore. In de Vlaamse Volksverhalenbank zijn er tal van getuigenissen over haar te vinden. Veelal wordt ze daarin een 'toveres' genoemd, maar dat blijkt op een misverstand te berusten.

6. Hoe vorter de vis, hoe groter de versterving, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/06/hoe-vorter-de-vis-hoe-groter-de.html

Dit verhaal is gebaseerd op de memoires van visleurder Richard Quaegebeur. Hij had een ronde in Limburg en werd daar tijdens de vastenperiode geconfronteerd met een ruzie tussen een non en een pastoor. Zij wilde kwaliteitsvis voor de oudjes die zij moest voeden. De pastoor vond dat onnodig. Van hem kwam het argument: 'Hoe slechter de vis, hoe groter de versterving.'

7. Lege jerrycans, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2014/12/jerrycans.html

Een verhaal gebaseerd op feiten. De figuur van de brandstofleverancier Lange Dick is geïnspireerd op mijn vader. Of hij daarbij weduwen tot zich genomen heeft weet ik niet, maar dat hij de truc met de lege jerrycans toegepast heeft, ben ik onlangs te weten gekomen van iemand die hem daarbij geassisteerd heeft.

8. De kludde van Oostende, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2014/04/de-kludde-van-oostende.html

De folkloristische kwelgeest Kludde komt enkel 's nachts tevoorschijn. Hij springt de nietsvermoedende voorbijganger op de rug. Deze is dan verplicht hem de rest van de nacht te dragen. Kludde laat zijn gedaantes afhangen van de situatie. In Aalst wordt hij Kledden genoemd. Hij woonde daar in de Dender, de Aalstenaars wisten hem te verjagen richting Dendermonde. In Oostende is Kludde nu een jonge vrouw die luistert naar de naam Lolita Decludde.

9. A l’Ostendaise, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2013/06/a-lostendaise.html

Een vissersverhaal dat verschillende gebeurtenissen en verhalen mengt. De film Der Untergang laat in dit verhaal sporen na: Eva, Braun, de bunker. De Oostendse mythologie rond de gebrs. Marchand wordt in dat verhaal gebruikt: zij zouden de frietkotensector in handen hebben en ten derde bevat het verhaal een referentie naar een visser die inmiddels inderdaad als vrouw door ’t leven gaat. De mix van al die evenementen mag terecht A l’Ostendaise genoemd worden.

10. De jonge matroos en zijn oude buurman, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2012/02/de-jonge-matroos-en-zijn-oude-buurman.html

Dit handelt over een ernstig sociaal deficit van de visserij: de lange periodes van uithuizigheid waardoor vissers van het sociale leven afgesneden worden.

11. Arno in concert, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2014/12/arno-in-concert.html

In die tijd was ik uitgever van Het Visserijblad. Ik las een interview met Arno. De journalist vroeg hem waarom hij zoals een cowboy stapt. Arno antwoordde: ‘Ik stap niet als een cowboy, ik stap zoals een visser’.  Dat moest ik als journalist ter zeevisserij uiteraard eens bekijken. Dit is wat ik zag. Het is wel geen vissersverhaal, maar ’t is toch een verhaal van iemand die stapt als een visser.

12. Hotel California, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2014/05/oostende-spookstad-i.html

Op de Visserskaai in Oostende zou zich een spookhuis bevonden hebben, een huis waar Dikke Gusten gewoond heeft, een bekende figuur in de visserij. Ik heb het huis proberen weer te vinden. Dit is het verhaal van die zoektocht.
13. In het oog van de storm, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/07/het-oog-van-de-storm.html
Een zeer kort verhaal dat vertrekt van een stormbeschrijving die een visser geformuleerd heeft. Zijn verhaal heb ik gemengd met een vers van Dylan Thomas en flarden tekst uit een song van Bob Dylan.
14. Drugskoerier op rust zoekt vrouw, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/03/drugskoerier-op-rust-zoekt-vrouw.html
Het verhaal van Wouter is volledig waar. Ik heb die mens gekend, hij heeft als vislosser in de Oostendse vismijn gewerkt, ik heb het zoekertje opgesteld waarover in het verhaal sprake is en ik ben naar zijn begrafenis geweest.
15. Molly de waternekker, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/07/de-waternekker-op-de-brug.html
De waternekker trekt de onvoorzichtige mens het water in. Overal waar er water is, verschijnt de nekker. In Mechelen is de Nekkerpoel naar hem genoemd. In een park in Berlijn staat zijn standbeeld. Ook in de Oostendse folklore is er sprake van de waternekker die overigens vele gedaanten kan aannemen, misschien ook wel deze van Molly Malone.
16. Tot de dood ons scheidt, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/07/over-camiel-de-visscher-en-maria-de.html
Het huwelijksleven in de vissersgezinnen is niet altijd gemakkelijk, maar er zijn ook voordelen. Daarover gaat dit verhaal van eros en thanatos.
17. Epifanie, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/07/epifanie.html
Een schipper gaat door het lint en wordt in het ziekenhuis opgenomen. Blijkt dat hij een verhelderend inzicht gekregen heeft — een openbaring, een epifanie — waarmee hij zich geen raad weet. 
18. Niemand, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/07/niemand.html 
In 2011 publiceerde visser op rust Eddy Serie in Het Visserijblad een reportagereeks over de Oostendse visserscafés van weleer. In die krantenstukken had hij het zijdelings ook over jeugdbendes en over confrontaties met zeemachtmatrozen. Ik liet me erdoor inspireren en schreef een fictief verhaal waarin ik het Oostendse uitgangsleven van de sixties koppel aan de Griekse mythe van de Styx, de rivier die de aarde van de onderwereld scheidt.
19. Elooi Valke en zijn vrouw, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/08/elooi-valcke-en-zijn-vrouw.html. Over een oud-IJslandvaarder die kan vliegen en een vrouw die klaarkomt van het lachen!
20. De derde man, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/08/de-derde-man.html In de visserij geldt de ongeschreven regel: wat op zee gebeurt blijft op zee. Deze 'omerta' belet niet dat de gevolgen van zo'n daad ook aan de wal voelbaar zijn, zeker wanneer het moord betreft.
21. Het bal der mannen, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/08/het-bal-der-mannen.html De visserij is een jagersgemeenschap, met eigen zeden en gewoonten. Sommige ervan zouden vandaag niet meer begrepen worden. Daarom worden ze ook geheim gehouden.
22. Poseidon, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/07/poseidon.html Poseidon, de zeegod is de meest meedogenloze, de koppigste en de minst vergevingsgezinde van alle goden. 
23. Over taboes en hoe ze doorbroken worden, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/08/over-taboes-en-hoe-ze-doorbroken-werden.html. Om zich van een goede vangst en een behouden thuiskomst te verzekeren houden vissers rekening met voortekenen en nemen ze taboes in acht. Maar vandaag minder dan ooit, zo blijkt.
24. Kerst op de Oosteroever, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2013/12/kerst-op-de-oostendse-oosteroever.html Een variante op het kerstverhaal.
25. Hope uit de viswinkel, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/08/hope-uit-de-viswinkel.html Dit is de bewerking van een verhaal dat ik eerder al geschreven had. Ik heb het nu niet alleen flink ingekort, maar ook op cruciale punten veranderd. In de blog staan al stukjes over de viswijven (Molly de waternekker) en de visleurders (Hoe vorter de vis, hoe groter de versterving). Maar een verhaal over iemand uit de winkeldistributie had ik nog niet. Dat is nu rechtgezet.
26. De verjongingsoven van 't Sas, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2014/11/over-roland-desnerck-en-de.html Een eresaluut aan Roland Desnerck die zoveel vissersverhalen aan de vergetelheid heeft weten te ontrukken.
27. Lurre op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2014/11/lurre.html
 Het tragische leven van de vislosser Lurre.
28. De roeschaard en de angst voor het witte blad, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/09/de-roeschaard-en-de-angst-voor-het.html
Hoe komt het eigenlijk dat ik er maar moeizaam toe kwam een nieuw verhaal over deze oude kwelgeest te schrijven? Zou de roeschaard er zelf voor iets tussen gezeten hebben?
29. De merkwaardige lotgevallen van lichtmatroos Malfait, op http://florsnieuweblog.blogspot.be/2015/09/de-merkwaardige-lotgevallen-van.html
De molfiet is de zeemansvariante van de zondebok. Alle malaaien worden in zijn schoenen geschoven. Over een molfiet aan boord van 't schip bestaan er talrijke verhalen, dit is er een van.

Flor Vandekerckhove