‘Wie
op z’n twintigste geen communist was, is nooit jong geweest. Wie dat op zijn
veertigste nog altijd is, is nooit volwassen geworden.’ Ik heb over die
uitdrukking hier
al iets geschreven. Ze wordt vooral gebruikt door lieden die nooit communist
geweest zijn, niet op hun veertigste en evenmin toen ze twintig waren. Dat
betekent natuurlijk niet dat er geen mensen zijn die zo’n krinkelende
winkelende levensweg bewandeld hebben. Anders zou zo’n uitdrukking al lang
vergeten zijn.
De hooggeleerde jongeman James Burnham (1905-1987) studeert af vlak
voor de jaren dertig hun intrede doen. Hij wordt professor aan de New York
University en schrijft over kunst & literatuur. Hij had een rustig leven
kunnen leiden, maar dat doet hij niet.
Hij ziet dat het kapitalisme van de jaren dertig niet in goeie doen is.
Hij ontdekt het marxisme en in 1933 begint hij zelf aan politiek te doen. Het kleine
partijtje waarin hij zijn eerste stappen zet fuseert, splitst, duikt onder,
komt weer boven en resulteert in 1937 in de vorming van de trotskistische Socialist Workers Party (SWP), waarin
Burnham een vooraanstaande rol wil spelen.
Leon Trotski oefent een grote aantrekkingskracht uit op jonge Amerikanen
zoals Burnham. De man heeft niet alleen een vooraanstaande rol gespeeld in de
Russische revolutie, hij heeft ook een geloofwaardige theorie ontwikkeld die
uitlegt waarom het daar is misgegaan. Wie Trotski vervoegt wordt als het ware zelf
een schakel in de geschiedenis, je wordt kind van de voorbije revolutie en vader
van deze die gaan komen. Veel jonge intellectuelen vinden dat een aantrekkelijk
perspectief.
 |
| — James Burnham (1905-1987) — |
James Burnham wordt de uitgever van New
International, het theoretische maandblad van de SWP. Het wil echter niet
zo goed lukken met zijn integratie. James P. Cannon, de voorman van de SWP,
schrijft in 1937 een brief aan Trotski. Er zijn problemen met Burnham: ‘Nu moet ik je vertellen, goede vriend, dat
hij aan het intellectuele zielenleed leidt (…) Hij voelt zich niet echt een van
ons. Het partijwerk is voor hem geen roeping, maar een hobby. Hij verkeert niet
in de positie om het land af te reizen, deel te nemen aan het veldwerk van onze
kameraden, met hen te leven, en onder invloed van hun leven te komen. Kameraad
B. is erg gehandicapt door zijn achtergrond, zijn omgeving en zijn opleiding.’
Burnham heeft niet alleen problemen met het dagdagelijkse activisme, als
geoefend denker stelt hij ook de marxistische manier van redeneren in vraag,
het dialectisch materialisme. Dat levert, zo meent Burnham, wel boeiende boeken
op waarin politiek, geschiedenis, economie en cultuur samengebald worden in een
machtig geheel, als een brok marmer waaruit een geoefende marxist vervolgens de
toekomst kapt. Volgens Burnham heeft dat evenwel meer met literatuur te maken
dan met de werkelijkheid. De Geschiedenis
van de Russische Revolutie van Trotski, een boek dat Burnham graag gelezen
heeft, is, zo zegt hij, vooral een constructie, een verhaal.
Trotski is niet van plan om deze jonge Amerikaan over zich heen te
laten lopen. In 1939 schrijft hij een vlammende repliek waarin hij zijn mening over
Burnham te kennen geeft.
De breuk volgt in hetzelfde jaar. In Amerika heeft de economie zich
herpakt en veel intellectuelen die in de voorgaande crisisjaren naar links
opgeschoven zijn, trekken nu weer naar rechts.
Wanneer Stalin, op 23 augustus 1939, ook nog eens een
niet-aanvalsverdrag met Hitler sluit is het hek helemaal van de dam. Trotski en
de zijnen houden vol dat de S.U. een — zij het kwalijk misvormde — arbeidersstaat
is die, ondanks alle lelijkheid, tegen het kapitalisme verdedigd moet worden. Volgens
Burnham is de Sovjet-Unie het verdedigen niet waard.
In de SWP komen de twee standpunten recht tegenover elkaar te staan. Een
stemming geeft uitsluitsel. Burnham en de zijnen worden in 1940 in de
minderheid gesteld en ze klappen de partijdeur achter zich dicht. Ze nemen
bijna 40% van de leden met zich mee.
De weglopers stichten in april 1940 een nieuwe partij, de Workers Party, maar Burnham is het
linkse activisme meer dan moe. Al in mei geeft hij zijn ontslag: ‘Ik vind geen enkele ideologische,
theoretische of politieke grond die me nog bindt aan de Workers Party (of aan
een andere marxistische partij).’
 |
| — Ronald Reagan overhandigt Burnham de hoogste onderscheiding. — |
Burnham is 35 jaar. Hij verandert drastisch van kamp en gaat tijdens de Tweede
Wereldoorlog voor de OSS werken, een voorloper van de CIA.
Daarna, tijdens de periode van de Koude Oorlog, stelt hij zijn pen ten
dienste van rechtse bladen en denktanks. In 1947 formuleert hij zijn nieuwe
streven: een wereldfederatie waarin de
Verenigde Staten het monopolie op de atoomwapens bezitten en door hun economisch
overgewicht de macht over de wereld behouden. U kunt dat pamflet, dat aanvangt
met de merkwaardige woorden ‘De Derde
Wereldoorlog is begonnen in april 1944’ hier zelf lezen. En u zult het met me eens zijn
dat Burnham het daarin behoorlijk bruin bakt.
Zijn woorden vallen wel in vruchtbare grond. Zijn ideeën vormen een
inspiratiebron voor nieuw rechtse, conservatieve stromingen die in de Verenigde Staten
ontspruiten en in 1983 verleent president Ronald Reagan hem de Presidential Medal of Freedom, de hoogst
haalbare medaille die een burger daar kan toegekend worden.
Flor Vandekerckhove
Geen opmerkingen:
Een reactie posten