Ik heb me dikwijls afgevraagd (Talkin’ bout my generation)

DE DOCUMENTAIRE van Tom Schoepen over zijn vader Bobbejaan (1925-2010) is een beklijvend document. Zelden heb ik de ouderdom beter belicht gezien: wachtkamer van de dood. De prent eindigt met Bobbejaan die zijn lied ‘Ik heb me dikwijls afgevraagd’ zingt. Goed gekozen slot, dat is wat een mens op de valreep doet: het voorbije in een slotakkoord bevragen. Waarna Bobbejaan cowboygewijze de horizon tegemoet rijdt. Samen met hem verdwijnt een hele generatie, die van mijn ouders, de vooroorlogse generatie, een generatie zo anders dan de mijne.

Zelf heb ik me dikwijls afgevraagd wie ik nu zou zijn mocht ik niet in 1969 twintig geworden zijn, maar in 1959. Ik zou beïnvloed zijn door andere gebeurtenissen. Ik zou deel uitmaken van wat men de stille generatie noemt, geboren tussen 1931 en '40, generatie van gezagsgetrouwen. Mijn politieke opvattingen zouden anders zijn, mijn vriendschappen, mijn amoureuze relaties, mijn werk… Ik zou me anders gedragen, andere boeken lezen, andere vakanties doorbrengen en mijn kinderen anders opgevoed hebben. Ik zou een andere mens zijn. Maar ik ben geboren tussen 1941 en 1955, ik ben een telg van de trente glorieuses en maak deel uit van wat de protestgeneratie heet. Die streeft, leert de socioloog ons, geen gezagsgetrouwheid na maar, integendeel, ongehoorzaamheid.

Helemaal in lijn met de kenmerken van die generatie heb ik het kapitalisme verworpen, het traditionele gezinsleven, het politieke establishment en het werken. De zaken waarover ik schrijf, de boeken die ik lees, zelfs de kleren die ik draag⇲, de manier waarop ik naar de wereld kijk, het minieme pensioentje dat ik heb… Dat alles wortelt in die gezagsontrouwe generatie.

Ook dat heb ik me dikwijls afgevraagd. Hoe komt het dat ik daarin zo ver gegaan ben, terwijl zoveel anderen die revolte nauwelijks beleefd hebben? Het hangt wellicht samen met het nest waarin je geworpen wordt, er zijn leerkrachten die je sturen, de ene mens reageert anders dan de andere, je kunt een zondagskind zijn of door pech achtervolgd worden, je kunt gefrustreerd uit het schoolleven komen… Er is ook psychologie mee gemoeid en biologie. En toeval, ook dat speelt een rol. Het is ingewikkeld.

Lang geleden heb ik hier⇲ een stukje over de Britse schrijver Graham Greene (1904-1991) geschreven. Hij is een telg van de vooroorlogse generatie (zij die vóór 1930 geboren zijn). Die heet spaarzaam, berustend, gezagsgetrouw, bescheiden en sober te zijn. Maar Greene is gezagsontrouw in de overtreffende trap: huwelijkstrouw is aan hem niet besteed, hij drinkt meer dan goed voor hem is, hij is een notoir hoerenloper, stelt als katholiek de onfeilbaarheid van de paus in vraag en consumeert graag opium. In Italië neukt hij zijn minnares in een kerk, achter het altaar. Toch is die Greene van dezelfde lichting als mijn ouders waarin ik moeiteloos de kenmerken herken die de sociologie aan die vooroorlogse generatie toeschrijft.

Dan is er nog iets wat ik me, met betrekking tot mijn generatie, dikwijls afgevraagd heb. Waar zijn al die mensen eigenlijk naartoe?

Er komt een moment in het leven waarop je de dingen anders gaat bekijken. Je wilt het wat kalmer aanpakken, het lijf vraagt rust, de kinderen vragen geld, je wordt trager, het beroep slorpt je op. Veel van de gezagsontrouwe kenmerken vervagen. De protestgeneratie wordt, ouder wordend, onzichtbaar.

Daar bestaat een scheve uitleg voor die als volgt luidt: ‘Wie op z’n twintigste geen communist was, is nooit jong geweest. Wie dat op zijn veertigste nog altijd is, is nooit volwassen geworden.’ Over die uitdrukking heb ik hier⇲ eerder al een stukje geschreven. Daarin heb ik uitgevogeld dat ze alleenlijk gebruikt wordt door lieden die nooit communist geweest zijn, ook niet toen ze twintig waren. Het dient alleen maar om mensen in de pas te laten lopen.

Kan ik iets in de plaats stellen? Misschien wel. Ook dat heb ik me dikwijls afgevraagd, daar⇲ bijvoorbeeld. Dit is wat Edwy Plenel in zijn boek Secrets de jeunesse erover zegt. Ook hij maakt deel uit van de protestgeneratie. De politieke keuze die hij gemaakt heeft is ook de mijne geweest. Nu maakt het trotskisme, zegt hij, voor altijd deel uit van zijn identiteit, als een geestesgesteldheid: 'Indien ik zou moeten omschrijven wat ervan overblijft, zou ik me een culturele trotskist noemen. Hiermee zou ik een overgangsidentiteit uitvinden voor mezelf, een bastaard- en halfbloedidentiteit, die noch de orthodoxen noch de neofieten zou bevallen. Het trotskisme als ervaring en als erfenis maakt voor altijd deel uit van mijn identiteit, niet als een programma of als een project, maar als een geestestoestand van een oude criticus, met afstandelijkheid en scherpte, met nederlagen en trouw.' 

U ziet het: net als Bobbejaan heb ik me de dingen dikwijls afgevraagd. En op ’t einde van de film zal ook ik de horizon tegemoet rijden, niet op een gevlekte schimmel, maar op mijn stalen ros. Ik zal het zonder gitaar of stetson moeten doen, maar ik ga wel met mijn Baskische baret zwaaien en mijn gezang zal u gelukkig bespaard blijven.

Flor Vandekerckhove⇲

° Bobbejaan, een film van Benny Vandendriessche en Tom Schoepen. Meer op http://www.bobbejaanfilm.com/nl/home/