Vanaf het heden, een blik in het verleden, een kijk op de toekomst (wees niet bevreesd, ’t gaat over kunst)

William Turner, Het slavenschip (Slavers Throwing Overboard the Dead and Dying, Typhon Coming On) (1840)

IN ’T VOORJAAR van 2024 kijk ik naar Sucking on Words⇲, video waarin Kenneth Goldsmith⇲ zijn inzichten met ons deelt. Literatoren die nu gelauwerd worden, zegt hij, doen nog altijd ’t zelfde als wat hun collega’s in de negentiende eeuw deden: ze creëren personages rond een plot. Schilders daarentegen, gaat hij verder, zijn verplicht geweest zich te heroriënteren, de fotografie had hun vertrouwde terrein bezet, ze móesten wel op zoek naar iets anders. Volgens Goldsmith zal ’t internet soortgelijk effect op de literatuur hebben. Omdat zijn visie op de ontwikkeling van de literatuur mij - internetschrijver - boeit, schreef ik daar toen een stukje over, Elvis has left the building…⇲.
Wat hij over de schilderkunst zei, liet ik toen ongemoeid. Wel vroeg ik me in toenemende mate af, of 't wel juist was wat hij zei. Portretschilders zullen de opkomende fotografie wel met een scheef oog bekeken hebben, hun broodwinning kwam in 't gedrang, maar er worden ook vandaag nog portretten geschilderd, zoals dat van de Britse koningin Elisabeth II door Lucian Freud⇲. Een landschap met vervaarlijke wolken? ’n Beetje fotograaf draait er zijn hand niet voor om, zoals ene Roland Hut dat hier⇲ doet, het belet kunstenaars niet om het ook al schilderend te blijven doen, zoals Koen Broucke het ons hier⇲ weer toont.
Tot voor kort zag ik in William Turners meesterwerk, The Slave Ship⇲, het voorbeeld bij uitstek van een kunstenaar die creatief reageerde op de komst van de fotografie, zich erdoor bevrijd voelde en iets heel anders ging doen dan kopiëren wat hij met het oog waarnam. Dat blijkt niet te kloppen. The Slave Ship is van 1840, De uitvinding van de fotografie⇲ dateert van ’t jaar ervoor. Specialisten denken niet dat Turner daarop reageerde, wellicht wist hij van Louis Daguerre niets af. Toch schilderde William Turner⇲ toen al halfabstract werk.

Indirect draagt de fotografie natuurlijk wel bij tot de ontwikkeling van de moderne schilderkunst, beginnend met de impressionisten die tegen 1880-90 al goed met fotografie vertrouwd zijn en die er zich inderdaad bevrijd door weten. En dat geldt zeker ook voor grootheden als Pablo Picasso⇲ en Vincent Van Gogh⇲ die elk op geheel eigen wijze naar schilderkunstige uitmuntendheid op zoek gaan.

Ik keer terug naar de literatuur. Zal het internet de literatuur ten gronde veranderen, zoals Kenneth Goldsmith meent? Vraag die zich met de spectaculaire ontwikkeling van de artificiële intelligentie⇲ in de overtreffende trap stelt. Ja, dat denk ik wel. Zelfs ik ben er, in Noir van de Oostendse Oosteroever⇲, al mee aan ’t experimenteren. Toch denk ik niet, zoals Kenneth Goldsmith dat wel doet, dat de roman daarom (weer eens) doodverklaard moet worden. Net zoals schilders vandaag nog marines - al dan niet met ondergaande zon - schilderen, net zo zullen literatoren zich aan romans te buiten blijven gaan. Net zoals schilders hun marines moeten onderscheiden van de gefotografeerde, net zo zullen romanciers hun romans moeten onderscheiden van deze die de machinerieën van de artificiële intelligentie produceren - want dat zal wel degelijk gebeuren. Grote, succesvolle vernieuwers gaan evenwel iets heel anders doen, ze zullen op geheel eigen wijze naar literaire uitmuntendheid op zoek gaan. En neen, we weten niet hoe/wat dat zijn zal. Dit zijn waarlijk boeiende literaire tijden.

Flor Vandekerckhove⇲

Vanaf het heden, een blik… is een mini-essay. Uitgeverij De Lachende Visch bundelde in 2025 vijftig soortgelijke stukjes in Vanaf de vuurtoren. Zoals alle e-boeken van uitgeverij De Lachende Visch is ook Vanaf de vuurtoren gratis voor elkeen die erom vraagt. De bundel (e-boek, pdf of epub naar keuze) ligt klaar in De Weggeefwinkel. Doe het meteen via liefkemores@telenet.be⇲ (vermeld de titel en zeg of je ePub of pdf wilt) en het boek ligt meteen in uw mailbox.