Andres Serrano: épater les bourgeois

Vandaag maakt de affiche deel uit van een museumcollectie, maar in 1997 kondigde hij een tentoonstelling aan van de Amerikaanse conceptkunstenaar en fotograaf Andres Serrano. Ik herinner me de commotie rond die tentoonstelling. Velen voelden zich gechoqueerd, er was zelfs een bommelding (bom-melding hé, niet bommel-ding).

Mij heeft die affiche destijds niet gechoqueerd, maar wel een schokje bezorgd. Ik vind dit, eerlijk gezegd, ook vandaag nog altijd een bijzonder sterk beeld. Dat heeft ongetwijfeld een duistere reden. Leo’s fantasy — zo heet de foto — confronteert me met mijn eigen seksuele fantasieën die ik niet aan uw neus zal hangen.

Wel wil ik u meedelen dat Serrano me heeft laten nadenken over het verschil tussen porno en kunst. (Ik voorvoel uw vraag: het verschil tussen deze foto en porno zit in voorgaande zin: porno laat je nergens over nadenken, nadenken is daar een pretbederver.) 
Serrano heeft me ook de weg gewezen naar andere artiesten die deel uitmaken van een stroming die shock art heet. Bedoeling van shock art is het uitlokken van controverse, want die levert niet alleen betogingen van kwaaie katholieken op, maar ook inzicht. Het leert ons nadenken over onderwerpen waarover eerder niet nagedacht werd. Nadenken, je kunt er alleen maar beter van worden, vind ik (behalve als je naar porno kijkt).

Shock art! Baudelaire is er een meester in. Van hem stamt de veelzeggende uitdrukking Épater les bourgeois. Zijn dichtbundel Les fleurs du mal levert hem een veroordeling op. Zes gedichten worden gecensureerd en wat ik straf vind: ik ben al geboren wanneer die censuur in Frankrijk wordt opgeheven. Nu zegt men van die bundel dat ‘t een meesterwerk is. 
Marcel Duchamps choqueert de goegemeente ongetwijfeld ook wanneer hij in 1917 zijn Fontain presenteert, een urinoir dat inmiddels het invloedrijkste moderne kunstwerk ooit genoemd wordt.

Andres Serrano treedt in het voetspoor van zo’n kunstenaars. En wat mij betreft mag hij tot de linkerzijde van die strekking gerekend worden. Daar moest ik aan denken toen ik onlangs in Brussel geconfronteerd werd met de grote toename van daklozen en bedelaars. Ik herinnerde me op dat moment een recent werk van Serrano dat Sign of the Times heet, een video waarin hij alleen maar bordjes toont die bedelaars gebruiken om voorbijgangers tot een gift te bewegen. Ook die video heeft de nodige controverse veroorzaakt, maar Serrano wil dat de New Yorkers eindelijk ophouden die daklozen te negeren. (*) En bij uitbreiding: dat wij eindelijk ophouden de daklozen in Brussel te negeren.

Flor Vandekerckhove

(*) http://news.artnet.com/art-world/andres-serrano-wants-new-yorkers-to-stop-ignoring-the-homeless-25969