Jean Vigo, anarchist en filmmaker

Jean Vigo (1905-1934).

Jean Vigo groeit op in een anarchistisch milieu. Bij hem thuis komen veel notoire libertairen over de vloer. Zijn peter en meter zijn activisten die zich heel hun leven voor de goede zaak inzetten. Tussen 1905 en 1910 zijn ook zijn ouders actief als anarchist.

Het belet vader niet om zich in 1914 kordaat aan de kant van de Franse natie op te stellen. Zijn nationale ijver overtuigt de overheid evenwel niet en hij wordt opgesloten. In 1917 wordt hij in zijn cel dood aangetroffen: opgehangen. Alhoewel de zaak nooit echt uitgeklaard geraakt, geloven velen dat hij er ‘gezelfmoord’ wordt.

Zijn zoon, Jean, komt in een kostschool terecht, waar hij overigens voor de rest van zijn korte leven een grote weerzin aan overhoudt, een ervaring die hem later inspireert om de film Zéro de conduite te draaien, een film die ik door de wonderen van het internet onderaan dit stukje heb kunnen plaatsen. In 1922 gaat hij in Parijs studeren. In die stad concentreert hij zich op de rehabilitatie van zijn vader en gaat hij zich voor film interesseren. Alhoewel hij geen militante politieke praktijk ontwikkelt, blijft hij contact houden met de anarchisten uit zijn jeugd. Zijn meter, de anarchiste Jeanne Humbert, ontmoet hem trouwens nog kort voor zijn dood. In 1932 woont hij in Nice, waar hij om gezondheidsredenen is gaan wonen, een van haar lezingen bij. Het daaropvolgende jaar ontmoeten ze elkaar op het kerkhof waar een vriend van vader Vigo begraven wordt. Jean sterft zelf in 1934, uitgeput door tuberculose. 

Zijn films (en de niet-gerealiseerde scenario’s) laten er geen misverstand over bestaan: Jean Vigo is en blijft zijn hele leven een anarchist. Voor wat de niet-gerealiseerde scenario’s betreft is er bijvoorbeeld het project met Eugène Dieudonné, anarchist en bekend ‘bagnard’, ter dood veroordeeld voor zijn vermeende deelname aan de beruchte Bande à Bonnot. Vigo wil diens levensverhaal verfilmen, maar hij sterft voor het er van komt.  Niet gerealiseerd is ook het scenario dat hij samen met de anarchist Henry Poulaille schrijft.

De films van Vigo zijn (behalve La natation) naar vorm en inhoud anarchistisch. Maar kun je er vandaag ook nog van genieten? Heeft Jean Vigo ons nog iets te vertellen? Het kan nagegaan worden, want Youtube laat ons vandaag toe zijn films vanuit de luie zetel te bekijken. (*) Zijn absolute meesterwerk is Atalante, maar bekend gebleven is ook Zéro de conduite. Daarin verfilmt Vigo het autobiografische verhaal van een bende opstandige scholieren die een nul voor gedrag mee naar huis krijgen. De film is destijds in Frankrijk twaalf jaar lang verboden. In Film and the anarchist imagination vergelijkt Richard Porton deze oude prent met de Britse film If (1968, Lindsey Anderson), die wij, soixante-huitards, ons nog goed herinneren. De vergelijking die in het boek gemaakt wordt, leert ons dat de film van Vigo torenhoog uitsteekt boven de manier waarop Anderson veertig jaar later een vergelijkbaar thema aanpakt: Zéro de conduite van Jean Vigo is een filmisch én een anarchistisch meesterwerk! Kijk maar. En kijk onderaan ook eens naar de opmerking die ik later aan dit stuk toegevoegd heb, daarin staat een interessante opmerking van een lezer.

Flor Vandekerckhove

(*) À propos de Nice op youtube: https://www.youtube.com/watch?v=7JCJ7bc37go

Zéro de conduite: https://www.youtube.com/watch?v=YUkW1LBuQcg

Atalante: https://www.youtube.com/watch?v=yuOWVWd8fKQ