Leren schrijven met Kurt Vonnegut

We kennen Kurt Vonnegut van Slachthuis Vijf of de kinderkruistocht, een antioorlogsroman uit de jaren zestig. Daarin staat een evenement uit 1945 centraal waarbij 140.000 mensen het leven laten, het bombardement op Dresden. Het boek wordt in de sixties gelezen als een protest tegen de Amerikaanse oorlog in Vietnam.

Zelf ken ik Vonnegut ook van A Man without a Country, een soort memoires. Het derde hoofdstuk van dat boekje is erg amusant. Het is de transcriptie van een lezing die Vonnegut over ’t schrijven geeft. Daarin pint hij de vorm van een kort verhaal vast in een grafiek. Ik heb een filmpje gevonden met een stukje van die lezing. Ik plaats het hieronder, je moet straks maar eens kijken, ’t is erg geestig. De y-as laat Vonnegut helemaal onderaan bij I (Ill fortune ofte brute pech) aanvangen en die stijgt tot het bovenste punt G (good fortune, het opperste geluk). De x-as start in ’t midden van die verticale lijn en loopt van B (begin) naar E (einde). Zo schrijf je een succesvol kort verhaal, zegt Vonnegut: ‘Laat me u een marketingtip geven. Mensen die het zich kunnen permitteren om boeken & tijdschriften te kopen en naar de cinema te gaan horen niet graag vertellen over zieken en armen. U doet er goed aan om het verhaal hier ergens te beginnen.’ Hij duidt een punt aan dat zich op de y-as boven het gemiddelde bevindt. 'De mensen houden daarvan en er staat geen copyright op die formule.' Hij noemt dat een Man valt in gat verhaal. Het gaat over een bovengemiddeld gelukkige mens die in moeilijkheden komt en er vervolgens ook uit geraakt: man valt in gat en geraakt er weer uit. Vonnegut tekent een golfbeweging. Eerst gaat die neerwaarts tot ver onder nul; wanneer het dieptepunt bereikt is gaat het weer omhoog om te eindigen op een niveau dat iets hoger ligt dan het vertrekpunt. ‘Dat is’, zegt Vonnegut, ‘bemoedigend voor de lezers’. Jongen ontmoet meisje is ook zo’n verhaal, en neen, dat hoeft niet per se over een jongen te gaan die een meisje ontmoet.

Wie zich van de marketing niets aantrekt, kan het uiteraard anders doen. Vonnegut zet De gedaanteverwisseling van Franz Kafka (een verhaal waarover ik hier al geschreven heb) om in een curve. Die begint niet boven het nulpunt, maar ergens helemaal onderaan. De jongeman functioneert beneden de middelmaat en leeft te midden van onaangename verwanten. Op een dag blijkt hij in een insect veranderd te zijn. Vonnegut trekt een neerwaartse golf die tot in ’t oneindige doorloopt. Geestig is ook dat hij in zijn grafieken Assepoester en Hamlet met elkaar vergelijkt: hetzelfde verhaal, zegt Vonnegut, maar Assepoester is een meisje en Hamlet is een jongen. De eerste heeft een stiefmoeder, de tweede een stiefvader. Toch is er een verschil: de curve van Assepoester eindigt in een oneindig opgaande lijn van geluk, terwijl het bij Hamlet onduidelijk is. Vaart Hamlet na zijn dood ter helle of stijgt hij ten hemel? Dat vertelt Shakespeare ons niet. Flauw verhaal dus. Waarom herkennen we Hamlet dan als zijnde een meesterwerk? Dat komt, zegt Vonnegut, omdat Shakespeare iets doet wat zeldzaam is: hij vertelt ons de waarheid. En de waarheid is dat we zo weinig van ’t leven afweten dat het niet uit te maken valt of een gebeurtenis goed is dan wel slecht.

Flor Vandekerckhove