Waarom schreeuwt de paus?

— Francis Bacon, Screaming Pope (1953) —

DE IERSE SCHILDER Francis Bacon (1909-1992) leert me iets. Hij leert me dat je ook vandaag met gewone, oude materialen, verf en doek, interessante kunst kunt maken en dat je dat in deze postmoderne tijden nog altijd kunt doen in een ‘oude’ stijl, het expressionisme. Bovendien leert hij me hoe je dat moet doen, en dat je het ook in het schrijven kunt toepassen. 

Men neme een meesterwerk en roert het flink door elkaar. In dit geval is dat het portret van paus Innocentius X (1650) van Velázquez. Bacon heeft dat doek wel vijftien keer ‘nageschilderd’. Naschilderen is nog geen kunst, net zomin als eieren alreeds mayonaise zijn. Dat wordt het wel wanneer je erin slaagt het bestaande te overstijgen, door er iets aan toe te voegen, door bijvoorbeeld een ander beeld in de paus te klutsen. Dat andere beeld komt in dit geval uit Eisensteins film Pantserkruiser Potemkin (1925), een van de grote kunstuitingen van de Russische revolutie. Het betreft een still uit de befaamde trappenscène waarbij de soldaten van de tsaar betogers neerschieten. We zien hoe een kinderoppas getroffen wordt en het uitschreeuwt. Ook die schreeuw heeft Bacon veel nageschilderd. En dan klutst Bacon de paus en de schreeuw dooreen. Wanneer je dat met kennis van zaken doet, krijg je een werk dat The Screaming Pope heet.

Wat we nu zien is een paus — symbool van macht — die aan zijn troon gekluisterd zit en daarom zijn machteloosheid uitschreeuwt. Als beeld van de moderne mens die overal een mening over heeft, alles kan kopen, overal op reis kan gaan, elfendertig televisiestations in huis kan halen, zich een middenklasser waant… en toch machteloos blijft toekijken hoe de banken met zijn voeten spelen, kan dat tellen. 
Bacon toont ons hoe vervreemd we zijn. We denken dat we alles kunnen, maar stellen ons de vraag niet waarom we dan niet in staat zijn om de dingen te veranderen. Bacon kijkt in de afgrond die voor ons ligt, net zoals Franz Kafka en Samuel Beckett het hem voorgedaan hebben. De Screaming Pope is een verwittiging.

Flor Vandekerckhove⇲